![]() |
Những cây chè cổ thụ trên Núi Bóng đã được phát hiện từ hơn chục năm trước. |
Cuối năm 2023, tại Lớp tập huấn về "Định hướng và giải pháp phát triển sản xuất chè bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Thái Nguyên", do Ban Dân tộc tỉnh tổ chức, ông Nguyễn Văn Thụy, một dân tộc Tày, ở thôn Lưu Quang 5, xã Minh Tiến (Đại Từ) đã gặp gỡ. Ông Thụy không chỉ là người chuyên đi rừng lấy cây thuốc về chữa bệnh mà còn là người đã phát hiện ra những cây chè cổ thụ trên Núi Bóng từ hơn chục năm trước.
Từ cuộc gặp này, ý tưởng về việc bảo tồn và phát triển các cây chè quý này đã được đặt ra. Ngay sau đó, trong tháng 2/2024, tại cuộc họp của Thường trực Chi hội Nông nghiệp hữu cơ tại Công ty cổ phần chè Hà Thái (xã La Bằng, huyện Đại Từ), quyết định phối hợp với Hội Chè Thái Nguyên và Hội Chè Đại Từ đã được đưa ra. Sau 2 tuần thông báo chuyến đi, đã có gần 100 tổ chức, cá nhân đăng ký tham gia, với nhiều thành phần tham dự, thể hiện sự hưởng ứng tích cực từ cộng đồng đối với ý tưởng này.
Mặc dù chuyến hành trình đi qua khu rừng đặc dụng là một thách thức lớn, với những đoạn đường dốc cao, địa hình gồ ghề và môi trường ẩm ướt, đầy muỗi và côn trùng, nhưng tinh thần quyết tâm và kiên nhẫn của tất cả những ai tham gia không hề giảm sút. Chuyến đi đã diễn ra một cách an toàn và thành công, mở ra cơ hội để những người tham gia có thể trực tiếp trải nghiệm và chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ và quý giá của thiên nhiên.
Những người tham gia không chỉ là những nhà nghiên cứu mà còn là những người yêu thiên nhiên, sẵn lòng khám phá và tìm hiểu về văn hóa và lịch sử của vùng đất đang đặt chân đến. Tất cả những trải nghiệm đó đã góp phần tạo nên sự kính trọng và tôn vinh sâu sắc đối với môi trường tự nhiên, khi nó vẫn còn giữ được sự nguyên vẹn và không bị tác động tiêu cực từ con người.
Quần thể các cây chè cổ thụ trên Núi Bóng không chỉ là một phần của thiên nhiên mà còn là một di sản vô giá, đánh dấu một phần quan trọng của lịch sử đất nước. So với các cây chè cổ thụ ở các địa điểm khác như Suối Giàng (Yên Bái), Tủa Chùa (Điện Biên), Hoàng Su Phì (Hà Giang), Chợ Đồn (Bắc Kạn), các cây chè trên Núi Bóng được xem là "anh chị" với vẻ đẹp và sự tượng trưng về quý giá và uy nghi của cây chè. Những cây chè cổ thụ này, với chiều cao lên đến trên 30 mét và thậm chí còn lớn hơn, không chỉ là những thực thể sống mà còn mang theo những câu chuyện, truyền thuyết lịch sử của vùng đất này.
Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về chúng, cũng như để bảo vệ và quản lý chúng một cách hiệu quả, cần có các nghiên cứu chuyên sâu về tuổi đời, nguồn gốc, và đặc điểm sinh học của các cây chè cổ thụ này. Sự vào cuộc kịp thời của các nhà quản lý và nhà khoa học là cực kỳ quan trọng để đảm bảo sự bền vững và bảo tồn của di sản quý này.
Vị trí phát hiện các cây chè cổ thụ trên Núi Bóng phân bố ở độ cao từ 600 - 800 mét so với mực nước biển, gần vùng đất trũng có bờ đất cao xung quanh, một nơi được truyền thuyết là giếng của nhà Mạc trữ nước từ thế kỷ 16. Tuy nhiên, để đảm bảo tính chính xác, cần có sự phối hợp và nghiên cứu kỹ lưỡng từ các chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp, khảo cổ, và lịch sử. Sử dụng các công nghệ tiên tiến như PCR và real-time PCR có thể giúp xác định tính đồng dạng/khác biệt di truyền giữa các loại chè, cùng với việc sử dụng phương pháp carbon phóng xạ để xác định niên đại của cây. Những nghiên cứu này sẽ giúp đưa ra các kết luận và công bố có giá trị về di sản quý này, kết nối nó với những chứng tích lịch sử và văn hóa của vùng đất Núi Bóng.
Cây xanh là bằng chứng sống của lịch sử và biến đổi của một vùng đất, là di sản văn hóa và sinh học của dân tộc. Tại Việt Nam, từ năm 2010, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường đã khởi xướng chương trình "Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam", vinh danh những cây quý giá này. Chè, loại cây gắn bó với đời sống của người Việt từ lâu đời, đã trở thành một phần không thể thiếu của di sản quốc gia. Các cây chè cổ thụ như Chè Suối Giàng (Yên Bái), chè Vân Hồ (Sơn La), chè Tủa Chùa (Điện Biên), chè Shan tuyết Hoàng Su Phì (Hà Giang), và chè Hoàng Thu Phố (Lào Cai) đã được công nhận là di sản quý giá của Việt Nam.
Thái Nguyên với diện tích chè lớn nhất cả nước (22,2 nghìn ha) và sản lượng búp chè khổng lồ (267,5 nghìn tấn), đóng vai trò quan trọng trong ngành nông nghiệp và kinh tế của Việt Nam. Chè không chỉ là sản phẩm chủ lực mà còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc và tiềm năng du lịch lớn. Cây chè đã trở thành biểu tượng gắn bó với đất và con người Thái Nguyên, được tôn vinh với danh hiệu "Đệ nhất danh trà".
Những cây chè cổ thụ trên Núi Bóng được cho là đã tồn tại từ thời nhà Mạc (1527 - 1592), với tuổi đời có thể lên đến 300 - 400 năm. Mặc dù đã trải qua nhiều biến cố lịch sử, nhưng những cây chè này vẫn tồn tại, dù cũng đã bị mai một một phần. Để bảo tồn và phát triển di sản này, việc nghiên cứu và đánh giá về đặc điểm nông học, sinh học và chất lượng của chúng là cực kỳ cần thiết.
Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên đã đề xuất với ngành Khoa học và Công nghệ, ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên triển khai đề tài này từ năm 2024. Đây là bước đầu tiên quan trọng để bảo tồn, lưu giữ nguồn gen và phát triển giống chè cổ thụ trên Núi Bóng. Mong muốn của lãnh đạo tỉnh Thái Nguyên là đưa sản phẩm chè Thái Nguyên lên tầm cao mới, đạt giá trị xuất khẩu 1 tỷ USD trong thời gian tới.
Khi được công nhận là cây di sản Việt Nam, các cây chè cổ thụ Núi Bóng sẽ được hưởng các chính sách ưu đãi theo quy định của Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam. Việc này không chỉ góp phần vào việc bảo tồn đa dạng sinh học mà còn thể hiện sự tôn vinh nét văn hóa dân tộc và nâng cao uy tín thương hiệu chè Thái Nguyên trên cả nước và trên thị trường quốc tế.
Vừa qua, Hội đồng Khoa học tỉnh Thái Nguyên đã chính thức thông qua đề xuất của Chi hội Nông nghiệp hữu cơ - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên về đề tài: "Nghiên cứu bảo tồn và phát triển cây chè cổ thụ Núi Bóng, xã Minh Tiến, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên". Đây là một bước quan trọng trong việc thúc đẩy nghiên cứu và bảo tồn di sản quý giá này, góp phần vào sự phát triển bền vững của ngành chè Thái Nguyên. |