Ảnh minh họa.

Lúa hữu cơ là loại lúa được canh tác theo phương pháp hữu cơ, tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn được công nhận trên thế giới như USDA Organic (Mỹ), EU Organic (Châu Âu), JAS (Nhật Bản) hoặc tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11041:2017 tại Việt Nam. Điểm cốt lõi của phương pháp canh tác này là sự khước từ hoàn toàn việc sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật hóa học, thuốc diệt cỏ hóa học, chất kích thích tăng trưởng và các sinh vật biến đổi gen (GMO). Thay vào đó, người nông dân áp dụng các biện pháp canh tác tự nhiên, thân thiện với môi trường như sử dụng phân hữu cơ (phân chuồng, phân xanh, phân compost), phân vi sinh, kiểm soát sâu bệnh bằng các biện pháp sinh học (sử dụng thiên địch, thuốc trừ sâu sinh học), canh tác luân canh, biện pháp thủ công và quản lý cỏ dại bằng tay, máy hoặc màng phủ. Đất và nguồn nước sử dụng cho canh tác lúa hữu cơ cũng phải được đảm bảo không bị ô nhiễm bởi các chất độc hại.

Quy trình sản xuất lúa hữu cơ đòi hỏi sự tỉ mỉ và tuân thủ nghiêm ngặt từng bước. Bắt đầu từ việc lựa chọn giống lúa địa phương hoặc các giống đã được chứng minh là phù hợp với phương pháp canh tác hữu cơ, có khả năng kháng sâu bệnh tốt. Đất trồng lúa hữu cơ cần được kiểm tra và cải tạo để đảm bảo độ phì nhiêu, tơi xốp và không bị ô nhiễm, thông qua việc bổ sung phân hữu cơ và các chất cải tạo đất tự nhiên. Gieo mạ hoặc cấy lúa được thực hiện với mật độ phù hợp, có thể áp dụng phương pháp mạ khay, máy cấy để tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả. Trong quá trình chăm sóc, phân hữu cơ và phân vi sinh được sử dụng để bón thúc cho lúa, cỏ dại được quản lý bằng biện pháp thủ công, sinh học hoặc điều tiết nước trên đồng ruộng, sâu bệnh được theo dõi và phòng trừ bằng các biện pháp sinh học. Cuối cùng, lúa được thu hoạch vào thời điểm thích hợp để đảm bảo chất lượng gạo và được bảo quản trong điều kiện khô ráo, thoáng mát để tránh ẩm mốc và sâu mọt.

Canh tác và tiêu thụ lúa hữu cơ mang lại vô số lợi ích cho cả người sản xuất, người tiêu dùng và môi trường. Gạo hữu cơ an toàn cho sức khỏe hơn do không chứa dư lượng hóa chất độc hại, giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính. Chất lượng gạo cũng được nâng cao với hương vị thơm ngon, đậm đà và hàm lượng dinh dưỡng cao hơn. Canh tác hữu cơ góp phần bảo vệ môi trường bằng cách cải tạo đất, bảo vệ nguồn nước và giảm thiểu ô nhiễm. Đa dạng sinh học cũng được tăng cường nhờ môi trường sống thuận lợi cho các loài sinh vật có lợi. Về mặt kinh tế, gạo hữu cơ thường có giá bán cao hơn, giúp nâng cao thu nhập cho nông dân và góp phần phát triển nông nghiệp bền vững.

Sự khác biệt cơ bản giữa lúa hữu cơ và lúa thường nằm ở quy trình canh tác. Trong khi lúa thường sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật hóa học để tối đa hóa năng suất, lúa hữu cơ được canh tác hoàn toàn theo phương pháp tự nhiên, không sử dụng hóa chất tổng hợp. Chính vì vậy, gạo hữu cơ an toàn hơn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường hơn. Tuy nhiên, việc phát triển lúa hữu cơ cũng đối mặt với không ít thách thức. Năng suất lúa hữu cơ thường thấp hơn so với lúa thường, đặc biệt là trong giai đoạn đầu chuyển đổi. Chi phí sản xuất cũng cao hơn do chi phí đầu tư cho phân hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học và các biện pháp canh tác hữu cơ. Việc kiểm soát sâu bệnh và cỏ dại cũng đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm cao hơn. Thị trường tiêu thụ gạo hữu cơ chưa ổn định và nhận thức của người tiêu dùng về lúa hữu cơ cần được nâng cao.

Để vượt qua những thách thức này, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ nông dân chuyển đổi sang canh tác hữu cơ, nghiên cứu và phát triển các giống lúa hữu cơ năng suất cao, xây dựng hệ thống chứng nhận hữu cơ uy tín và phát triển thị trường tiêu thụ. Nông dân cần được trang bị kiến thức, kỹ thuật và được hỗ trợ tài chính. Doanh nghiệp cần tham gia vào chuỗi cung ứng và kết nối giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Và người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức về lợi ích của lúa hữu cơ và sẵn sàng chi trả mức giá hợp lý cho sản phẩm chất lượng.

Với xu hướng tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe và môi trường, lúa hữu cơ đang có nhiều tiềm năng phát triển tại Việt Nam. Nhu cầu về gạo hữu cơ trong nước và xuất khẩu ngày càng tăng, tạo động lực cho người nông dân chuyển đổi sang canh tác hữu cơ. Sự hỗ trợ từ chính phủ và sự vào cuộc của các doanh nghiệp cũng là những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của lúa hữu cơ. Lúa hữu cơ không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp mà còn là một biểu tượng cho sự phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam. Việc phát triển lúa hữu cơ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường, nâng cao sức khỏe cộng đồng và xây dựng một nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững cho tương lai./.