![]() |
TSKH Hà Phúc Mịch đọc diễn văn tại đại hôi nhiệm kỳ III VOAA |
Đây không chỉ là một khái niệm thuần túy về sản xuất mà là một triết lý toàn diện, tích hợp các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường một cách hài hòa. Nông nghiệp bền vững có thể được hiểu là hệ thống sản xuất nông nghiệp đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm của con người mà không làm suy giảm các nguồn tài nguyên thiên nhiên, không gây hại đến môi trường và hệ sinh thái, đồng thời đảm bảo công bằng xã hội và khả năng kinh tế lâu dài cho người nông dân. Nó tập trung vào việc cân bằng ba trụ cột chính:
1. Bền vững về Môi trường: Giảm thiểu tác động tiêu cực đến đất, nước, không khí và đa dạng sinh học. Điều này bao gồm việc sử dụng tài nguyên hiệu quả, giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên và giảm ô nhiễm.
2. Bền vững về Kinh tế: Đảm bảo lợi nhuận và khả năng tài chính cho nông dân, duy trì các hoạt động nông nghiệp có tính khả thi về kinh tế, tạo ra giá trị gia tăng và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế địa phương và quốc gia.
3. Bền vững về Xã hội: Đảm bảo công bằng xã hội, cải thiện đời sống, sức khỏe và phúc lợi cho nông dân và cộng đồng nông thôn. Điều này bao gồm việc tạo việc làm ổn định, giảm nghèo, nâng cao vai trò của phụ nữ và các nhóm dễ bị tổn thương, cũng như đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng.
Nông nghiệp truyền thống, đặc biệt là các mô hình thâm canh dựa nhiều vào hóa chất và khai thác tài nguyên quá mức, đã bộc lộ nhiều hạn chế và gây ra những hệ lụy nghiêm trọng: Suy thoái tài nguyên: Đất bạc màu, xói mòn, ô nhiễm nguồn nước do lạm dụng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học. Mất đa dạng sinh học: Sự phụ thuộc vào một số giống cây trồng, vật nuôi chủ lực và việc sử dụng hóa chất đã làm giảm đáng kể đa dạng sinh học, khiến hệ sinh thái nông nghiệp dễ bị tổn thương hơn.
Biến đổi khí hậu: Nông nghiệp là một trong những ngành phát thải khí nhà kính lớn, từ việc sử dụng phân bón tổng hợp đến phát thải từ chăn nuôi. Ngược lại, nông nghiệp cũng là ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu (hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn). Phụ thuộc vào đầu vào bên ngoài: Nông dân ngày càng phụ thuộc vào các sản phẩm đầu vào (giống, phân bón, thuốc trừ sâu) từ bên ngoài, làm tăng chi phí sản xuất và giảm lợi nhuận.
An toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng: Việc lạm dụng hóa chất trong sản xuất nông nghiệp gây ra lo ngại về dư lượng hóa chất trong thực phẩm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Bất bình đẳng và di cư nông thôn: Nông dân nhỏ lẻ khó cạnh tranh, thu nhập bấp bênh, dẫn đến tình trạng di cư ra thành phố, gây áp lực lên đô thị và làm suy yếu cộng đồng nông thôn.
Phát triển nông nghiệp bền vững chính là giải pháp để đối phó với những thách thức này, hướng tới một tương lai nơi nông nghiệp không chỉ cung cấp đủ lương thực, thực phẩm mà còn là một phần của giải pháp cho các vấn đề môi trường và xã hội.
Quản lý đất bền vững: Áp dụng các kỹ thuật canh tác không làm đất, luân canh cây trồng, sử dụng phân xanh, phân hữu cơ để cải thiện độ phì nhiêu của đất và ngăn ngừa xói mòn. Quản lý nước hiệu quả: Sử dụng các hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước như tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa, thu gom nước mưa. Bảo vệ đa dạng sinh học: Trồng xen canh, luân canh nhiều loại cây trồng, duy trì cây xanh và vành đai sinh thái để tạo môi trường sống cho côn trùng có ích, chim và các loài động vật hoang dã.
Giảm thiểu ô nhiễm: Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu hóa học và phân bón vô cơ, chuyển sang sử dụng các biện pháp sinh học, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) và phân bón hữu cơ. Ứng dụng công nghệ cao: Sử dụng nông nghiệp thông minh (smart agriculture) với IoT, AI, dữ liệu lớn để tối ưu hóa quy trình sản xuất, dự báo năng suất, quản lý dịch bệnh. Phát triển chuỗi giá trị: Liên kết nông dân với doanh nghiệp chế biến và thị trường, nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản thông qua chế biến sâu, xây dựng thương hiệu, truy xuất nguồn gốc. Đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi: Không phụ thuộc vào một loại sản phẩm duy nhất để giảm rủi ro thị trường và đa dạng hóa nguồn thu nhập.
![]() |
Vườn ổi lê trồng theo hướng hữu cơ của ông Nguyễn Ngọc Thường ở đội 5, thôn Kim Sơn, xã Ân Nghĩa (huyện Hoài Ân, Bình Định). Ảnh: V.Đ.T. |
Tín dụng và bảo hiểm nông nghiệp: Xây dựng các chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi và phát triển các gói bảo hiểm phù hợp với rủi ro trong nông nghiệp để giúp nông dân ổn định sản xuất. Nâng cao năng lực cho nông dân: Đào tạo, tập huấn về kỹ thuật canh tác bền vững, quản lý kinh doanh, tiếp cận thị trường và sử dụng công nghệ mới. Phát triển hợp tác xã: Xây dựng các mô hình hợp tác xã kiểu mới, hoạt động hiệu quả để nông dân có thể liên kết, chia sẻ kinh nghiệm, giảm chi phí đầu vào và tăng cường sức mạnh thương lượng trên thị trường.
Cải thiện điều kiện sống nông thôn: Đầu tư vào cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm, nước sạch), dịch vụ y tế, giáo dục và các hoạt động văn hóa, xã hội để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân nông thôn. Đảm bảo an toàn lao động và quyền lợi người lao động: Bảo vệ quyền lợi, sức khỏe cho người nông dân và người lao động trong ngành nông nghiệp. Thúc đẩy bình đẳng giới: Đảm bảo phụ nữ và các nhóm yếu thế có cơ hội bình đẳng trong tiếp cận tài nguyên, thông tin và quyết định trong sản xuất nông nghiệp.
Việt Nam, một quốc gia có truyền thống nông nghiệp, đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc chuyển đổi sang nông nghiệp bền vững. Biến đổi khí hậu (hạn hán, xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long, lũ lụt ở miền Trung), đất đai manh mún, công nghệ lạc hậu và thiếu vốn là những rào cản lớn.
Tuy nhiên, Việt Nam cũng có nhiều tiềm năng với nguồn tài nguyên đất và nước đa dạng, lực lượng lao động nông nghiệp dồi dào và sự quan tâm của chính phủ. Các chính sách khuyến khích nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ, xây dựng nông thôn mới và phát triển chuỗi giá trị đã và đang được triển khai. Nhiều mô hình thành công đã xuất hiện, cho thấy hiệu quả của việc áp dụng các nguyên tắc bền vững.
Để đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững tại Việt Nam, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học và người nông dân. Cụ thể: Chính phủ: Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, ban hành các chính sách ưu đãi, hỗ trợ vốn, khoa học công nghệ, đào tạo và thị trường cho nông nghiệp bền vững. Doanh nghiệp: Đầu tư vào nghiên cứu, ứng dụng công nghệ, phát triển chuỗi giá trị và chịu trách nhiệm xã hội, môi trường. Người nông dân: Nâng cao nhận thức, tích cực học hỏi, áp dụng khoa học kỹ thuật và liên kết sản xuất. Khoa học công nghệ: Nghiên cứu và chuyển giao các giải pháp canh tác thân thiện môi trường, giống cây trồng, vật nuôi thích ứng biến đổi khí hậu.
Phát triển nông nghiệp bền vững không chỉ là một chiến lược kinh tế mà còn là một cam kết với tương lai. Đó là con đường để tạo ra một hệ thống lương thực an toàn, lành mạnh, công bằng và có khả năng phục hồi, đảm bảo rằng thế hệ mai sau vẫn có đủ tài nguyên để nuôi sống chính mình. Đây là một hành trình dài và đòi hỏi nỗ lực không ngừng nghỉ từ tất cả các bên liên quan, nhưng chắc chắn là một hành trình đáng giá./.