Sử dụng camera trap, công nghệ SMART để giám sát và phản ứng nhanh với các hoạt động săn bắt trái phép, phá hủy môi trường. |
Hành trình gian nan
Sao La, loài thú lớn đặc hữu sinh sống tại vùng núi rừng Trường Sơn của Việt Nam và Lào, là một trong những loài có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới. Được Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) và Sách đỏ Việt Nam xếp hạng ở mức nguy cấp, Sao La đã trở thành biểu tượng cho những thách thức trong công tác bảo tồn động vật hoang dã tại khu vực này. Năm 1992, Sao La lần đầu tiên xuất hiện tại Vườn quốc gia Vũ Quang, Hà Tĩnh, gây ra sự kinh ngạc lớn trong giới khoa học và bảo tồn trên toàn cầu. Tuy nhiên, sau lần phát hiện này, thông tin về loài động vật đặc hữu quý hiếm này dần trở nên ít ỏi. Mãi đến năm 2013, một con Sao La mới được phát hiện tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sao La Quảng Nam nhờ vào máy ảnh cảm biến của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF). Đây là một sự kiện hiếm hoi và đầy hy vọng, làm dấy lên kỳ vọng mới về việc bảo tồn và phục hồi loài thú này, cũng như hệ sinh thái quý giá tại Trung Trường Sơn.
Hành trình khám phá và tái hiện Sao La không chỉ là một cuộc chạy đua với thời gian, mà còn là một chiến dịch đầy thách thức, đòi hỏi sự kết hợp giữa khoa học, công nghệ và lòng nhiệt huyết. Từ việc sử dụng hệ thống giám sát SMART để phát hiện các mối đe dọa, đến những bức ảnh quý giá thu được từ camera trap (máy chụp hình tự động), mỗi bước đi đều góp phần giữ cho loài vật này khỏi bờ vực tuyệt chủng. Nhưng bảo tồn Sao La không chỉ đơn giản là việc giữ gìn một loài thú; đó còn là cuộc chiến chống lại sự Sử dụng camera trap, công nghệ SMART để giám sát và phản ứng nhanh với các hoạt động săn bắt trái phép, phá hủy môi trường. suy giảm của môi trường sống và sự thiếu nhận thức của con người. Hành trình này mặc dù đầy gian nan, vẫn sáng lên những tia hy vọng, khẳng định rằng với sự chung tay của cộng đồng và các nhà bảo tồn, Sao La vẫn có thể tồn tại giữa lòng rừng xanh hùng vĩ.
Bước tiến mới trong quản lý rừng, bảo tồn Sao La
Khu bảo tồn Sao La Quảng Nam là một trong những khu vực trọng điểm trong nỗ lực bảo tồn loài Sao La. Nằm giữa vùng lõi của khu bảo tồn là Trạm kiểm lâm A-Tép, nơi đây không chỉ là điểm dừng chân của nhiều nhà khoa học quốc tế đến nghiên cứu mà còn là căn cứ của các lực lượng kiểm lâm, những người đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ rừng và theo dõi sự hiện diện của Sao La. Theo ông Lê Hoàng Sơn - Giám đốc Khu bảo tồn, rừng nhiệt đới tại đây chứa đựng nhiều sinh cảnh độc đáo cùng vô số loài động thực vật quý hiếm với mức độ ưu tiên toàn cầu.
Nhiệm vụ của Ban quản lý Khu bảo tồn là bảo vệ và bảo tồn những giá trị đa dạng sinh học tại khu vực này, nơi được xem là “ngôi nhà lớn” của Sao La – loài vật quý hiếm cần được ưu tiên bảo tồn tại Việt Nam cũng như thế giới. Giám đốc Ban quản lý Khu bảo tồn Sao La Quảng Nam Lê Hoàng Sơn cho biết: “Những chuyến tuần tra dài ngày của Lực lượng chuyên trách bảo vệ rừng thuộc Khu bảo tồn Sao La Quảng Nam đối mặt với vô vàn nguy hiểm, từ rắn cắn, trượt chân, đến cây đổ và bệnh tật. Khi có người gặp nạn, đội ngũ phải khiêng người bị thương băng qua rừng suốt một ngày đêm để đến nơi có phương tiện hỗ trợ. Mặc dù đối diện với những rủi ro nghiêm trọng, các nhân viên bảo vệ rừng vẫn kiên trì vượt qua khó khăn để bảo vệ giá trị thiên nhiên quý báu của loài Sao La”.
Quản lý hơn 15.000 ha rừng trải dài trên hai huyện Đông Giang và Tây Giang là một nhiệm vụ đầy thách thức. Những mối đe dọa chính đến từ các hoạt động săn bắt trái phép, xâm lấn đất rừng, khai thác gỗ, và cháy rừng. Địa hình chia cắt và thời tiết khắc nghiệt khiến việc tuần tra của các lực lượng kiểm lâm trở nên vô cùng khó khăn. “Để tuần tra rừng, nhiều khi anh em phải đi bộ hàng ngày, ăn ngủ tại rừng” ông Sơn cho biết thêm. Trước những khó khăn này, hai lực lượng chuyên trách bảo vệ rừng của Khu bảo tồn đã chia sẻ công việc một cách khoa hoc. Theo đó, kiểm lâm chịu trách nhiệm về pháp luật và phòng cháy rừng, trong khi lực lượng bảo vệ rừng tập trung tuần tra, tháo dỡ bẫy, và ngăn chặn các vi phạm trong rừng.
Ngoài ra, Hợp phần bảo tồn đa dạng sinh học cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực và chất lượng đào tạo cho lực lượng kiểm lâm và bảo vệ rừng. Ông Nick Cox - Tuyên truyền công tác bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn Sao La. Giám đốc Hợp phần Bảo tồn đa dạng sinh học, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hợp tác giữa các lực lượng chức năng và cộng đồng địa phương trong việc bảo vệ rừng. “Chúng tôi tin rằng tái hoang dã là chiến lược khả thi duy nhất để khôi phục các quần thể động vật hoang dã. Nếu chúng ta thực hiện điều này cách đây 20 hoặc 25 năm, có thể Sao La đã không phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng”, ông Cox nhận định.
Bên cạnh sự hợp tác và hỗ trợ, công nghệ SMART đã được triển khai để giám sát và phản ứng nhanh với các hoạt động săn bắt trái phép, tàn phá môi trường. Hệ thống này cung cấp công cụ giám sát, thu thập, và phân tích dữ liệu về các mối đe dọa đối với Sao La và môi trường sống của chúng. Việc sử dụng camera trap cũng đã cho thấy vai trò quan trọng trong việc giám sát và thu thập thông tin về hành vi và phân bố của Sao La. Những hình ảnh và video được ghi lại đã giúp các nhà khoa học có cái nhìn sâu hơn về tập tính, sinh thái học và mối quan hệ giữa Sao La với các loài khác trong môi trường sống của chúng. Những dữ liệu này là cơ sở để đưa ra các biện pháp bảo tồn hiệu quả và bền vững hơn.
Tuyên truyền và giáo dục cộng đồng: Tầm nhìn dài hạn
Tuyên truyền công tác bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn Sao La. |
Mặc dù công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn Sao La, nhưng ông Lê Hoàng Sơn cũng nhấn mạnh rằng, công tác tuyên truyền và giáo dục cộng đồng mới là yếu tố quyết định sự thành công lâu dài của các chương trình bảo tồn. Việc nâng cao nhận thức của người dân địa phương về tầm quan trọng của việc bảo vệ loài Sao La và môi trường sống của chúng là rất cần thiết, bởi chính họ là những người gần gũi và có ảnh hưởng trực tiếp đến khu vực này. Trong thời gian qua, Ban Quản lý Khu bảo tồn Sao La Quảng Nam đã tích cực phối hợp với các tổ chức phi chính phủ, các trường học và cộng đồng địa phương để tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học. Các chương trình này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn tạo ra sự thay đổi trong hành vi của người dân, giảm thiểu các hoạt động xâm phạm đến khu bảo tồn.
Đặc biệt, các chương trình giáo dục cho trẻ em đã được chú trọng, nhằm xây dựng một thế hệ mới có ý thức và trách nhiệm với môi trường. Những bài học về giá trị của loài Sao La, sự quý hiếm và vai trò quan trọng của chúng trong hệ sinh thái đã được lồng ghép vào chương trình giảng dạy tại các trường học địa phương. Điều này không chỉ giúp bảo tồn Sao La mà còn góp phần bảo vệ những giá trị sinh thái khác trong khu vực. Tuy nhiên, công cuộc bảo tồn Sao La vẫn còn nhiều thách thức lớn. Sự gia tăng dân số, nhu cầu về đất đai và các nguồn tài nguyên thiên nhiên đã tạo áp lực lên môi trường sống của Sao La. Thêm vào đó, các hoạt động săn bắn trái phép, dù đã giảm, nhưng vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng đối với loài động vật này. Chính vì vậy, việc duy trì và mở rộng các chương trình tuyên truyền, giáo dục và các hoạt động bảo tồn là vô cùng cần thiết.
Sao La, với danh hiệu “Kỳ lân Châu Á” là một biểu tượng cho sự quý hiếm và bí ẩn trong hệ sinh thái Đông Nam Á. Việc bảo tồn loài động vật này không chỉ là một nhiệm vụ cấp bách mà còn là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên trì, hợp tác và đổi mới. Những tiến bộ đã đạt được trong thời gian qua là đáng khích lệ, nhưng chặng đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Việc bảo vệ thành công Sao La không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực của các cơ quan bảo tồn mà còn cần sự tham gia của toàn xã hội. Chỉ khi tất cả cùng nhau hành động, loài Sao La mới có cơ hội tồn tại và phát triển trong tương lai, đóng góp vào sự đa dạng sinh học của vùng rừng núi Trường Sơn Việt Nam cũng như toàn thế giới.