Cán bộ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Tuyên Quang đi thực tế và trải nghiệm tại vùng chè Khau Mút, xã Bình An, tỉnh Tuyên Quang.

Giải pháp thay thế để tạo ra những sản phẩm sạch

Giữa thực trạng ấy, nông nghiệp hữu cơ nổi lên như một làn gió mới, dù thực chất lại là lối sản xuất xưa cũ, đầy thân thiện và hài hòa với thiên nhiên, mà ông cha ta đã gìn giữ và truyền lại qua bao thế hệ. Phân chuồng, phân xanh, rác thải hữu cơ, các phụ phẩm nông nghiệp… từng là những nguyên liệu chủ đạo trong sản xuất nông nghiệp truyền thống, không chỉ giúp cải tạo đất mà còn nuôi dưỡng hệ vi sinh vật tự nhiên.

Hình thức sản xuất nông nghiệp hữu cơ đã được ông cha ta thực hiện từ nhiều đời nay, người nông dân đã có tập quán sử dụng phân hữu cơ như: Phân chuồng, phân xanh và phế phụ phẩm từ cây trồng để sản xuất. Ngày nay, nông nghiệp hữu cơ liên tục được phát triển bởi các tổ chức nông nghiệp hữu cơ và các nước khác nhau như IFOAM (Liên đoàn Quốc tế các Phong trào Nông nghiệp Hữu cơ) và các quốc gia như Nhật Bản, Mỹ… nông nghiệp Hữu cơ là hệ thống đồng bộ hướng tới thực hiện các quá trình với kết quả bảo đảm hệ sinh thái bền vững, thực phẩm an toàn, dinh dưỡng tốt, nhân đạo với động vật và công bằng xã hội, không sử dụng các hóa chất nông nghiệp tổng hợp và các chất sinh trưởng phi hữu cơ tạo điều kiện cho sự chuyển hóa khép kín trong hệ canh tác.

Chỉ được sử dụng các nguồn hiện có trong nông trại và các vật tư theo tiêu chuẩn của quy trình sản xuất. Sản xuất Hữu cơ yêu cầu không được sử dụng 5 nguồn vật liệu đầu vào cho sản xuất gồm: Hóa chất bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, chất kích thích tăng trưởng, sản phẩm biến đổi gen và phân bắc.

Một trong những minh chứng sống động và cảm động nhất cho thành quả của nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam chính là vùng chè Shan Tuyết cổ thụ Khau Mút – thuộc xã Bình An, tỉnh Tuyên Quang (trước đây là Thổ Bình, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang). Vùng đất này được thiên nhiên ưu ái ban tặng điều kiện khí hậu lý tưởng: nằm ở độ cao từ 700 đến 1.000 mét so với mực nước biển, quanh năm sương mù bao phủ, không khí mát lành và đất đai màu mỡ.

Chúng tôi gặp gỡ ông Phùng Vinh Chu, thôn Bản Pước, xã Bình An, tỉnh Tuyên Quang ông cho biết: Từ bao đời nay, cây chè Shan Tuyết cổ thụ đã bám rễ vào sườn núi đá, gắn bó mật thiết với đời sống và tín ngưỡng của người Dao đỏ. Không chỉ là cây phát triển kinh tế, cây chè còn được coi như một loại dược liệu quý, từng được dùng để chữa bệnh và bảo tồn như một báu vật linh thiêng giữa đại ngàn. Tuy nhiên, hành trình gìn giữ vùng chè cổ thụ này không hề dễ dàng. Sau những năm tháng du canh du cư của cư dân từ vùng Tăng Hóa lên Khau Mút, đến năm 1966, nhiều hộ dân đã rời bỏ núi khiến nhiều diện tích chè bị hoang hóa, đứng trước nguy cơ biến mất.

Những thay đổi lớn quyết định sự phát triển chè Shan Tuyết Khau Mút

Nhưng bước ngoặt quan trọng đã đến vào đầu những năm 2000, khi người dân Khau Mút chủ động di chuyển về vùng thấp, với ý chí gìn giữ vùng chè cổ. Chính những bước chân đầy quyết tâm ấy đã đặt nền móng cho một hướng đi mới: sản xuất chè Shan Tuyết theo hướng hữu cơ bền vững.

Ban đầu, diện tích chè chỉ khoảng 50 ha. Nhờ sự hỗ trợ của các chương trình trồng rừng, chính sách địa phương và tinh thần đoàn kết của cộng đồng, vùng chè Khau Mút đã mở rộng khoảng 240 ha. Bước ngoặt tiếp theo đến vào năm 2013, khi vùng chè được quy hoạch sản xuất hàng hóa; đến năm 2017, được cấp chứng nhận an toàn thực phẩm, nhãn hiệu bảo hộ; và năm 2020, sản phẩm chè Shan Tuyết Khau Mút đạt chuẩn OCOP 3 sao đủ điều kiện truy xuất nguồn gốc, mở ra cơ hội xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Đài Loan và châu Âu.

Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam đồng hành cùng nông dân vùng chè Khau Mút, xã Bình An, tỉnh Tuyên Quang.

Đặc biệt, năm 2024 đánh dấu một cột mốc quan trọng: mô hình chè hữu cơ theo tiêu chuẩn PGS (Participatory Guarantee System - Hệ thống đảm bảo cùng tham gia) chính thức được triển khai trên địa bàn xã Bình An. Với sự hỗ trợ từ Hội Nông nghiệp hữu cơ tỉnh và chính quyền địa phương, 25 hộ dân tại các thôn Bản Pước, Vàng Áng và Bản Phú đã được tập huấn kỹ thuật bài bản: kiểm soát sâu bệnh bằng sinh học, sử dụng phân hữu cơ, tuân thủ quy trình thu hái, chế biến, bảo quản hoàn toàn tự nhiên.

Điều làm nên giá trị của chè Shan Tuyết Khau Mút không chỉ nằm ở quy trình sản xuất hữu cơ nghiêm ngặt, mà còn ở cách thu hái và chế biến mang đậm bản sắc địa phương. Không sử dụng máy móc hiện đại, toàn bộ chè được hái thủ công bởi chính tay người dân trên những sườn núi đá cheo leo. Những búp chè mập mạp, phủ lớp tuyết trắng như sương sớm, được sao ngay tại chỗ bằng phương pháp truyền thống, giữ trọn hương vị núi rừng: nước chè vàng óng, thơm dịu nhẹ, vị chát đầu lưỡi nhưng hậu ngọt sâu lắng, tinh tế.

Sản phẩm chè Shan Tuyết Khau Mút không đơn thuần là một loại thực phẩm. Đó là kết tinh của thiên nhiên thuần khiết, của lao động cần mẫn, của sự tử tế và tình yêu quê hương. Nó là biểu tượng của một nền nông nghiệp mà con người không đối đầu với thiên nhiên, mà sống hòa hợp với thiên nhiên.

ù đã có thương hiệu, nhưng chè Khau Mút vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt là về thị trường và giá bán. Hiện nay, trung bình 1kg chè chỉ mang lại 250.000- 400.000 đồng, mức giá chưa tương xứng với công sức lao động vất vả của người dân. Việc chế biến và bảo quản chủ yếu vẫn thủ công, thiếu máy móc hiện đại. Ông Ma Ngọc Thành, Giám đốc Hợp tác xã Nông lâm nghiệp Thổ Bình chia sẻ “Hợp tác xã mong muốn nhận được thêm sự hỗ trợ từ Nhà nước: về kỹ thuật, máy móc và kết nối thị trường để sản phẩm chè Khau Mút có thể vươn xa hơn, đến với nhiều người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh”.

Trong bối cảnh thị trường xuất hiện ngày càng nhiều sản phẩm thực phẩm chưa rõ nguồn gốc, từ những loại như 'kẹo rau củ' Kera Supergreens, sữa không đảm bảo chất lượng cho đến thực phẩm chức năng kém uy tín, thì những sản phẩm hữu cơ như chè Khau Mút càng trở nên quý giá. Thực phẩm giả không chỉ đe dọa sức khỏe con người mà còn làm xói mòn niềm tin xã hội. Trong khi đó, sản phẩm hữu cơ, đặc biệt là chè Khau Mút là hiện thân của sự minh bạch, của trách nhiệm và sự tử tế trong từng cành lá. Từ những cây chè mọc rải rác giữa sườn núi đá, vùng chè Shan Tuyết Khau Mút ngày nay đã trở thành biểu tượng của nông nghiệp hữu cơ tại Tuyên Quang.

Hành trình gìn giữ và phát triển chè Khau Mút là câu chuyện đầy cảm hứng về khát vọng vươn lên, tình yêu thiên nhiên và sức mạnh cộng đồng. Chè Khau Mút không chỉ là sản phẩm sạch - mà còn là giấc mơ xanh đang từng ngày lan tỏa, mang theo hy vọng về một nền nông nghiệp nhân văn, bền vững và gắn kết hài hòa giữa con người với mẹ thiên nhiên.