Diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa-nền tảng phát triển xanh và bền vững” diễn ra ngày 29/10 tại Hà Nội với sự góp mặt của nhiều chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực khoa học đất.

Lạm dụng phân bón vô cơ khiến “sức khỏe” đất ngày càng suy giảm

Phát biểu khai mạc diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa-nền tảng phát triển xanh và bền vững” diễn ra ngày 29/10 tại Hà Nội, PGS.TS Vũ Năng Dũng - Chủ tịch Hội Khoa học Đất Việt Nam, nhấn mạnh, lúa là cây trồng quan trọng nhất của ngành nông nghiệp, chiếm diện tích lớn nhất trong tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp. Năm 2023, đất trồng lúa chiếm 33,7% tổng diện tích đất canh tác, gắn với việc làm và đời sống của 61,9% dân số nông thôn.

Theo ông Dũng, sản xuất lúa gạo không chỉ bảo đảm an ninh lương thực, mà còn góp phần ổn định xã hội, tạo nền tảng phát triển cho các ngành kinh tế khác và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế thông qua xuất khẩu gạo.

“Chúng ta tự hào vì một số nước trên thế giới bày tỏ ngưỡng mộ ngành sản xuất lúa gạo của Việt Nam. Từ năm 1978 đến nay, diện tích canh tác lúa có giảm song năng suất lúa không ngừng tăng lên từ 17,93 tạ/vụ lên 61,1 tạ/vụ (năm 2023), sản lượng thóc đạt 43,5 triệu tấn. Đây là thành tích vô cùng ấn tượng”, PGS.TS Vũ Năng Dũng nhấn mạnh

Theo ông Dũng, đạt được thành tích trên là nhờ sự đổi mới về chính sách, người nông dân Việt Nam cần cù, sáng tạo; đầu tư cho thủy lợi, xây dựng, cơ sở hạ tầng nông thôn ngày càng được nâng lên. Ngoài ra, thành công của ngành sản xuất lúa gạo còn có sự đóng góp lớn của các nhà khoa học, các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và hỗ trợ từ các ngành khác.

Tuy vậy, ông Dũng cũng thẳng thắn nêu thực tế, sau một số năm thâm canh cao, một bộ phận đất lúa đang bị suy thoái cả về lý tính, hóa tính và vi sinh vật trong đất, phần nào ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng của lúa gạo.

“Nhất là trong giai đoạn hiện nay do tác động của biến đổi khí hậu như xâm nhập mặn, lũ lụt, sạt lở đất, khô hạn. Trong canh tác lúa bón nhiều phân vô cơ, ít phân bón hữu cơ, sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật là những nguyên nhân chính,” ông nói.

Ông Dũng cũng nhấn mạnh những nguyên nhân trên đã làm suy giảm sức khỏe đất lúa (như đất chặt, độ xốp giảm, chất hữu cơ trong đất giảm, độ chua của đất tăng lên). Hệ vi sinh vật trong đất xuất hiện vi nấm, vi khuẩn có hại cho bộ rễ lúa.

“Vì vậy, phục hồi sự suy giảm độ phì nhiêu của đất lúa cần phải được xác định là chiến lược lâu dài, tác động tích cực lên cả tính chất lý tính, hóa tính và hệ vi sinh vật trong đất, đảm bảo làm nền tảng đề phát triển bền vững ngành sản xuất lúa gạo trong tương lai. Nhiệm vụ này cũng là vấn đề thời sự rất cần thiết. Đất lúa khỏe, năng suất và chất lượng gạo sẽ tốt, con người sẽ khỏe mạnh hơn,” ông Dũng nói.

PGS.TS Vũ Năng Dũng - Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam nhấn mạnh mục đích của Diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa - Nền tảng phát triển xanh và bền vững” là góp phần xác định các tiêu chí cho việc đánh giá sức khỏe đất lúa, tìm các giải pháp lâu dài để phục hồi sự phì nhiêu của đất.

Nông dân cần “bồi bổ” dinh dưỡng cho đất lúa

Với tinh thần trên, Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam Vũ Năng Dũng nhấn mạnh mục đích của Diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa - Nền tảng phát triển xanh và bền vững” là góp phần xác định các tiêu chí cho việc đánh giá sức khỏe đất lúa, tìm các giải pháp lâu dài để phục hồi sự phì nhiêu của đất.

Trong thời gian tới, ông Dũng nhấn mạnh ngành nông nghiệp, trồng trọt cần xây dựng quy trình phân bón hợp lý, nghiên cứu các loại phân bón mới nhằm canh tác lúa bền vững trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp; truyền thông làm hành động cho cộng đồng hiểu hơn về sức khỏe của đất, cũng như sản xuất bền vững.

Theo ông Trần Minh Tiến, Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, để cải thiện sức khỏe đất trồng lúa, trước hết cần xây dựng cơ sở dữ liệu đất toàn quốc và bộ tiêu chí đánh giá sức khỏe đất. Trên cơ sở đó, xác định điểm yếu của từng loại đất để có giải pháp “bồi bổ” phù hợp; điều chỉnh phương pháp canh tác, sử dụng phân bón hợp lý dựa trên đặc điểm đất và nhu cầu thực tế của cây trồng.

Ông Tiến cho rằng, cần tận dụng tối đa phế phẩm nông nghiệp để hoàn trả dinh dưỡng cho đất, cân đối giữa phân hữu cơ và vô cơ, ưu tiên các loại phân bón giảm phát thải và tăng hiệu quả hấp thu dinh dưỡng. Các mô hình canh tác bền vững đang được triển khai, trong đó có mô hình của Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền Ninh Bình, cho thấy hiệu quả rõ rệt: đất khỏe hơn, năng suất ổn định và nông dân tiết giảm chi phí sản xuất.

Nhiều mô hình canh tác hiệu quả được ghi nhận dựa trên ba yếu tố: quản lý nước tiết kiệm; điều chỉnh mật độ gieo cấy, thời điểm xuống giống phù hợp; và sử dụng phân bón đúng cách, đặc biệt là các sản phẩm giúp giảm thất thoát dinh dưỡng.

Cũng theo ông Tiến, nhiều nông dân hiện nay vẫn bón phân NPK theo công thức chung, chưa phù hợp với từng loại đất, đồng thời chưa quan tâm đầy đủ đến các nguyên tố, vi lượng-những yếu tố có vai trò quan trọng trong cân bằng dinh dưỡng và nâng cao năng suất.

Đề cập đến việc quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên đất lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long (vùng vựa lúa số 1 của cả nước), ông Võ Quang Minh - đại diện Hội Khoa học đất Việt Nam, đề xuất các địa phương cần tái cơ cấu ngành lúa gạo (giảm diện tích lúa độc canh; phát triển mô hình xen canh, đa canh; tăng cường lúa chất lượng cao); áp dụng khoa học công nghệ và nông nghiệp thông minh (nông nghiệp thông minh, chính xác; phát triển giống lúa thích ứng; thúc đẩy một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp).

Đại diện Hội Khoa học đất Việt Nam cũng đề cập đến phương án liên kết chuỗi giá trị và thị trường (xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo, thương hiệu gạo Đồng bằng sông Cửu Long); quản lý tài nguyên bền vững (quản lý tài nguyên nước, bảo vệ đất phù sa); phát triển sinh kế đa dạng cho nông dân thông qua việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi và đào tạo kỹ năng.

Một số giải pháp khác được ông Minh đề cập là bảo vệ và cải tạo đất (bón phân hữu cơ, quản lý nước, bảo vệ đất trồng lúa); tăng cường áp dụng các biện pháp kỹ thuật trong sản xuất (như thâm canh, tăng vụ hợp lý, áp dụng kỹ thuật tiên tiến, luân canh cây trồng, xen canh, phát triển nông nghiệp thông minh); tuân thủ pháp luật trong sử dụng tài nguyên đất.

“Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp trên sẽ giúp duy trì và nâng cao năng suất đất trồng lúa, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và bảo vệ môi trường nông nghiệp; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống cho người dân tại các địa phương trên cả nước,” ông Minh nhấn mạnh.