Nghề nông Quảng Ngãi qua ca dao, dân ca: [Bài 1] Ai ơi chớ phụ nghề nông

'Dĩ nông vi bản', nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Quảng Ngãi là một tỉnh nằm trong vùng duyên hải Nam Trung bộ, địa hình không bằng phẳng, bị chia cắt bởi những gò, đồi, các nhánh núi đâm ngang ra biển, độ dốc tương đối lớn, nghiêng từ tây sang đông. Các con sông ở đây đều phát nguyên từ vùng núi và cao nguyên phía tây, có lưu lượng lớn về mùa mưa, nhưng lại trở nên khô kiệt vào mùa nắng hạn. Những dải đồng bằng phù sa sông chạy song song với những đồng bằng hẹp đất bạc màu nằm dưới chân các dãy đồi thấp là tài nguyên chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp.

Cánh đồng lúa Cà Ty (xã Tịnh Trà, huyện Sơn Tịnh).

Chịu ảnh hưởng trực tiếp của chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa của khu vực duyên hải miền Trung, hằng năm, có từ hai đến ba cơn bão đổ bộ trực tiếp và nhiều đợt áp thấp nhiệt đới kéo theo mưa lớn, gây thiệt hại nặng cho sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, với đức tính cần cù, chịu khó, sáng tạo, người nông dân Quảng Ngãi đã biết khắc phục những bất lợi của thiên nhiên, chăm lo cấy cày, trồng trọt, đem lại cái ăn cái mặc, nuôi sống gia đình. “Dĩ nông vi bản”, nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ:

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Chân bùn tay lấm càng hay

Bây giờ vất vả, có ngày phong lưu.[1]

Người Việt di cư vào Quảng Ngãi sinh sống, lập nghiệp, đem kỹ thuật nông nghiệp từ Bắc bộ và Bắc Trung bộ áp dụng ở vùng đất mới, đồng thời tiếp thu, kế thừa một số ưu điểm trong kỹ thuật canh tác của người Chăm. Một đặc thù rất rõ của nông nghiệp Quảng Ngãi trong lịch sử là gắn liền với quá trình di dân, khai khẩn đất hoang và xây dựng những công trình thuỷ lợi đặc sắc, mà nổi bật là những guồng xe nước trên sông Vệ, sông Trà Khúc.

Đầu thế kỷ XV, thời nhà Hồ, sau khi có đất Cổ Lũy động (Quảng Ngãi), nhà nước phong kiến đã ra lệnh đưa dân vào khai khẩn, cấp trâu bò để họ cấy cày. Từ khi vua Lê Thánh Tông thiết lập đạo thừa tuyên Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định) đến thời các chúa Nguyễn, cư dân Việt tiếp tục di cư vào lập làng, khẩn đất.

Tuy là ngành sản xuất chính, nhưng do điều kiện về khí hậu, thời tiết, địa hình, kể cả điều kiện kỹ thuật thô sơ, nên sản xuất nông nghiệp ở Quảng Ngãi kéo dài rất lâu trong tình trạng chậm phát triển. Để có thể sinh tồn, người dân Quảng Ngãi đã phải lao động cực nhọc và chịu đựng cảnh thiếu thốn nhiều bề.

Trừ những trường hợp bất khả kháng như lụt bão, hạn hán, chẳng khi nào người nông dân chịu cho đất nghỉ. Quanh năm, suốt tháng, luân canh, xen canh, hết lúa đến khoai, hết khoai đến mía, hết mía đến bắp...

Do địa hình đồng bằng, gò đồi xen kẽ nên nhiều khi trên cùng một vùng mà nơi này gặt lúa, nơi kia cày ruộng, đằng trước phạt mía, đằng sau cuốc đất. Nhà nông chăm lo trồng tỉa nhưng vì phần lớn đất đai kém độ phì nên hàng năm thu hoạch không được bao nhiêu, thường dùng khoai, đậu ghế độn thêm vào cơm gạo mới đủ ăn.

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Sản phẩm chính của nông nghiệp Quảng Ngãi trong thời kỳ này là lúa, mía và các loại cây trồng khác như: mì, khoai lang, đậu phụng, dâu tằm...

Về thời vụ gieo trồng, người xưa đã biết dựa vào nông lịch để trồng các loại cây nông nghiệp trên từng vùng đất cao, đất thấp nên 4 mùa đều có gieo trồng, người làm nông ít khi rảnh rỗi.

Tháng Giêng thì lúa xanh già

Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng

Tháng tư cuốc đất trồng lang

Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ

Tháng sáu làm cỏ dọn bờ

Tháng bảy trổ cờ, tháng tám chín thơm

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Lúa khô giê sạch cất ngay

Chỗ cao ta để phòng ngày nước dâng

Mùa đông mưa bão nhiều lần

Nàng xay, chàng giã cùng ngân tiếng hò

Tháng mười cày cấy mưa to

Trông trời, trông đất cầu cho được mùa.

Ruộng trồng lúa thì có ruộng 1 vụ và ruộng 2 vụ. Các giống lúa trong thời kỳ này là ba trăng, trì trì, tàu núp, chiêm ngự, tám tháng (bát nguyệt)… Đây là những giống lúa địa phương có từ xa xưa, thích hợp với điều kiện tự nhiên của nhiều vùng, thường cao cây, gạo ngon nhưng năng suất thấp, dễ đổ ngã khi gặp mưa to, gió lớn. Ngoài ra, còn có các giống lúa như xâu chuỗi, lúa vung, lúa tiễn, lúa cự, lúa cúc, lúa bông rinh, nếp tiêu, nếp ngự...

Đật đầu mối công trình thủy lợi Thạch Nham.

Tùy theo địa hình và nguồn nước tưới mà cây lúa ở đồng bằng được gieo cấy vào nhiều vụ khác nhau trong năm. Thường thì tháng 2 gieo mạ cấy lúa bát ngoạt (nguyệt), tháng 8 cấy lúa tàu núp, tháng 10 cấy lúa ba trăng, bông rinh, tháng chạp cấy lúa trì trì. Đồng gieo thiếu nước thì ngâm hạt thóc giống cho chớm mầm rồi gieo trực tiếp lên ruộng; đồng lúa nước thì gieo hạt thóc đã ủ nảy mầm để thành những luống mạ, sau đó nhổ mạ đem cấy xuống ruộng nước:

Anh lấy vợ trước anh có con trước

Em lấy chồng sau em có con sau

Lúa đen trổ trước phơi màu

Trì trì trổ muộn hai màu giống nhau.

Ngoài lúa, các loại ngô (bắp), sắn (củ mì) và khoai lang cũng là nguồn lương thực của người dân Quảng Ngãi. Ngô, sắn và nhất là khoai lang được trồng ở khắp nơi trong tỉnh, tập trung ở các vùng đất xám bạc màu, đất cát pha ven biển. Khoai lang các loại là món hàng chủ lực ở chợ Đình (Sơn Tịnh). Làng Long Phụng (Mộ Đức) được biết đến với giống khoai nhiều tinh bột, thơm ngon có tiếng:

Củ lang mỏng vỏ đỏ da

Ai về Long Phụng theo ta thì về.

[1] Lê Hồng Khánh. “Ca dao Quảng Ngãi- sưu tầm, chọn lọc, chú giải, bình luận”, NXB Thông tin và Truyền thông, HN, 2014. (Những câu ca dao sử dụng trong bài viết đều trích từ cuốn sách này).

nongnghiep.vn

Bài liên quan

Nông dân Quảng Ngãi làm giàu từ nghề ươm cây giống

Kinh tế nông nghiệp 05/04/2025 13:32

Từ hộ trồng ớt nhỏ lẻ, ông Nguyễn Cư (xã Tịnh Châu, TP. Quảng Ngãi) đã vươn lên trở thành chủ cơ sở ươm cây giống quy mô lớn, cung ứng cho nhiều tỉnh miền Trung – Tây Nguyên. Không chỉ làm giàu cho bản thân, ông còn lan tỏa tri thức, hỗ trợ bà con nông dân sản xuất hiệu quả, từng bước cải thiện sinh kế bền vững từ chính mảnh đất quê hương.

CÁC TIN BÀI KHÁC

Trao bò sinh sản cho 30 hộ đồng bào dân tộc thiểu số xã Lý Quốc

Kinh tế nông nghiệp 28/12/2025 08:16

Ngày 26/12, Tỉnh đoàn Cao Bằng phối hợp với Trung tâm Hỗ trợ thanh thiếu nhi Việt Nam tổ chức tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật và trao mô hình chăn nuôi bò sinh sản cho 30 hộ dân là đồng bào dân tộc thiểu số tại xã Lý Quốc (Cao Bằng).

Hà Tĩnh: "Quả ngọt" từ trồng dứa liên kết

Điểm sáng kinh doanh 26/12/2025 15:23

Cây dứa tại Hà Tĩnh đang thích nghi với điều kiện thời tiết khắc nghiệt, cho hiệu quả kinh tế tốt, tạo tiền đề để ngành nông nghiệp mở rộng diện tích sản xuất trong thời gian tới.

Cao Bằng: Xã Hưng Đạo phát huy nội lực, khai thác tiềm năng, tạo đà phát triển bền vững

Chính sách 26/12/2025 09:39

Vượt qua những khó khăn, thách thức của một xã vùng cao chịu nhiều tác động bất lợi về điều kiện tự nhiên và khí hậu, trước yêu cầu mới của quá trình phát triển, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc xã Hưng Đạo, tỉnh Cao Bằng đã và đang phát huy tinh thần đoàn kết, khơi dậy khát vọng vươn lên, chủ động và sáng tạo trong khắc phục khó khăn. Qua đó, xã từng bước ổn định tổ chức bộ máy, giữ vững quốc phòng – an ninh, bảo đảm an sinh xã hội, phát huy nội lực, sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, khai thác tiềm năng và lợi thế, tạo nền tảng và động lực mới để Hưng Đạo hiện thực hoá mục tiêu phát triển bền vững.

Nam Trà My trao hơn 16.600 cây sâm Ngọc Linh giống cho hộ nghèo

Trong nước 26/12/2025 09:33

Xã Nam Trà My (TP Đà Nẵng) hỗ trợ hơn 16.600 cây sâm Ngọc Linh giống cho 36 hộ nghèo, cận nghèo, thúc đẩy phát triển kinh tế miền núi bền vững.

Hỗ trợ dê sinh sản cho hộ nghèo phát triển kinh tế

Kinh tế nông nghiệp 24/12/2025 16:19

Hội Nông dân tỉnh Thanh Hóa đã tiến hành hỗ trợ các hộ nghèo, cận nghèo trên địa bàn tỉnh hàng trăm con dê sinh sản, giúp nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế bền vững.

Lâm Đồng đẩy mạnh hỗ trợ hợp tác xã: Tạo động lực phát triển kinh tế tập thể

Kinh tế nông nghiệp 24/12/2025 11:00

Trong năm 2025, kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX) thuộc lĩnh vực công thương trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng tiếp tục được củng cố và phát triển, đóng vai trò ngày càng quan trọng trong thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Đây là nội dung được Sở Công Thương Lâm Đồng nêu rõ trong báo cáo gửi Sở Tài chính về tình hình phát triển kinh tế tập thể năm 2025 và kế hoạch năm 2026.

Mùa ổi lê Hưng Yên bội thu, nông dân rạng rỡ nụ cười

Kinh tế nông nghiệp 24/12/2025 06:56

Những năm gần đây, cây ổi lê đã khẳng định vị thế là một trong những cây trồng chủ lực mang lại hiệu quả kinh tế cao tại tỉnh Hưng Yên. Với ưu điểm giòn ngọt, mẫu mã đẹp và quy trình canh tác an toàn, sản phẩm ổi lê không chỉ giúp chuyển dịch cơ cấu cây trồng địa phương mà còn mang lại nguồn thu nhập ổn định, giúp nhiều hộ nông dân vươn lên làm giàu.

Hải Phòng: Nuôi ếch kết hợp cá rô phi theo mô hình tuần hoàn, nông dân tăng gấp đôi thu nhập

Kinh tế nông nghiệp 24/12/2025 06:49

Một mô hình nông nghiệp tuần hoàn thông minh do Trung tâm Khuyến nông Hải Phòng triển khai đang giúp các hộ nông dân nhân đôi thu nhập từ cùng một diện tích mặt nước, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Từ những luống đất bùn lầy đến mô hình nông nghiệp tiền tỷ

Kinh tế nông nghiệp 23/12/2025 04:28

Không đầu hàng số phận, anh Bùi Văn Phương kiên trì áp dụng khoa học, công nghệ cao vào sản xuất, đưa hợp tác xã An Thịnh Phát trở thành hình mẫu về nông nghiệp sạch, bền vững.

Hiệu quả từ sản xuất vú sữa hữu cơ

Kinh tế nông nghiệp 22/12/2025 16:03

Từ tiêu chuẩn VietGAP, Tổ Sản xuất vú sữa VietGAP thuộc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Mỹ Lợi A (xã Mỹ Lợi, tỉnh Đồng Tháp) đã từng bước chuyển sang sản xuất theo mô hình hữu cơ. Nhờ sản phẩm đạt chất lượng, liên kết đầu ra ổn định, nông dân thu lợi nhuận cao hơn so với sản xuất truyền thống.

Từ ruộng lúa đến mô hình sen – cá: Hướng đi nông nghiệp xanh của An Giang

Kinh tế nông nghiệp 22/12/2025 07:38

Nhiều mô hình sản xuất “thuận thiên” như trồng sen kết hợp nuôi cá đang giúp nông dân An Giang đa dạng sinh kế, giảm phụ thuộc hóa chất và thích ứng tốt hơn với điều kiện lũ, hạn và xâm nhập mặn.

Từ đất trống trong vườn cây ăn trái đến mô hình trồng rau ngò gai cho thu nhập cao

Kinh tế nông nghiệp 22/12/2025 07:33

Mô hình trồng xen rau ngò gai trong vườn cây ăn trái ở xã Phú Thành (Vĩnh Long) cho thấy hiệu quả rõ rệt khi chi phí thấp, công chăm sóc nhẹ nhưng mang lại nguồn thu ổn định, đang được địa phương khuyến khích nhân rộng.

XEM THÊM