Nghề nông Quảng Ngãi qua ca dao, dân ca: [Bài 1] Ai ơi chớ phụ nghề nông

'Dĩ nông vi bản', nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Quảng Ngãi là một tỉnh nằm trong vùng duyên hải Nam Trung bộ, địa hình không bằng phẳng, bị chia cắt bởi những gò, đồi, các nhánh núi đâm ngang ra biển, độ dốc tương đối lớn, nghiêng từ tây sang đông. Các con sông ở đây đều phát nguyên từ vùng núi và cao nguyên phía tây, có lưu lượng lớn về mùa mưa, nhưng lại trở nên khô kiệt vào mùa nắng hạn. Những dải đồng bằng phù sa sông chạy song song với những đồng bằng hẹp đất bạc màu nằm dưới chân các dãy đồi thấp là tài nguyên chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp.

Cánh đồng lúa Cà Ty (xã Tịnh Trà, huyện Sơn Tịnh).

Chịu ảnh hưởng trực tiếp của chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa của khu vực duyên hải miền Trung, hằng năm, có từ hai đến ba cơn bão đổ bộ trực tiếp và nhiều đợt áp thấp nhiệt đới kéo theo mưa lớn, gây thiệt hại nặng cho sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, với đức tính cần cù, chịu khó, sáng tạo, người nông dân Quảng Ngãi đã biết khắc phục những bất lợi của thiên nhiên, chăm lo cấy cày, trồng trọt, đem lại cái ăn cái mặc, nuôi sống gia đình. “Dĩ nông vi bản”, nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ:

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Chân bùn tay lấm càng hay

Bây giờ vất vả, có ngày phong lưu.[1]

Người Việt di cư vào Quảng Ngãi sinh sống, lập nghiệp, đem kỹ thuật nông nghiệp từ Bắc bộ và Bắc Trung bộ áp dụng ở vùng đất mới, đồng thời tiếp thu, kế thừa một số ưu điểm trong kỹ thuật canh tác của người Chăm. Một đặc thù rất rõ của nông nghiệp Quảng Ngãi trong lịch sử là gắn liền với quá trình di dân, khai khẩn đất hoang và xây dựng những công trình thuỷ lợi đặc sắc, mà nổi bật là những guồng xe nước trên sông Vệ, sông Trà Khúc.

Đầu thế kỷ XV, thời nhà Hồ, sau khi có đất Cổ Lũy động (Quảng Ngãi), nhà nước phong kiến đã ra lệnh đưa dân vào khai khẩn, cấp trâu bò để họ cấy cày. Từ khi vua Lê Thánh Tông thiết lập đạo thừa tuyên Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định) đến thời các chúa Nguyễn, cư dân Việt tiếp tục di cư vào lập làng, khẩn đất.

Tuy là ngành sản xuất chính, nhưng do điều kiện về khí hậu, thời tiết, địa hình, kể cả điều kiện kỹ thuật thô sơ, nên sản xuất nông nghiệp ở Quảng Ngãi kéo dài rất lâu trong tình trạng chậm phát triển. Để có thể sinh tồn, người dân Quảng Ngãi đã phải lao động cực nhọc và chịu đựng cảnh thiếu thốn nhiều bề.

Trừ những trường hợp bất khả kháng như lụt bão, hạn hán, chẳng khi nào người nông dân chịu cho đất nghỉ. Quanh năm, suốt tháng, luân canh, xen canh, hết lúa đến khoai, hết khoai đến mía, hết mía đến bắp...

Do địa hình đồng bằng, gò đồi xen kẽ nên nhiều khi trên cùng một vùng mà nơi này gặt lúa, nơi kia cày ruộng, đằng trước phạt mía, đằng sau cuốc đất. Nhà nông chăm lo trồng tỉa nhưng vì phần lớn đất đai kém độ phì nên hàng năm thu hoạch không được bao nhiêu, thường dùng khoai, đậu ghế độn thêm vào cơm gạo mới đủ ăn.

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Sản phẩm chính của nông nghiệp Quảng Ngãi trong thời kỳ này là lúa, mía và các loại cây trồng khác như: mì, khoai lang, đậu phụng, dâu tằm...

Về thời vụ gieo trồng, người xưa đã biết dựa vào nông lịch để trồng các loại cây nông nghiệp trên từng vùng đất cao, đất thấp nên 4 mùa đều có gieo trồng, người làm nông ít khi rảnh rỗi.

Tháng Giêng thì lúa xanh già

Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng

Tháng tư cuốc đất trồng lang

Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ

Tháng sáu làm cỏ dọn bờ

Tháng bảy trổ cờ, tháng tám chín thơm

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Lúa khô giê sạch cất ngay

Chỗ cao ta để phòng ngày nước dâng

Mùa đông mưa bão nhiều lần

Nàng xay, chàng giã cùng ngân tiếng hò

Tháng mười cày cấy mưa to

Trông trời, trông đất cầu cho được mùa.

Ruộng trồng lúa thì có ruộng 1 vụ và ruộng 2 vụ. Các giống lúa trong thời kỳ này là ba trăng, trì trì, tàu núp, chiêm ngự, tám tháng (bát nguyệt)… Đây là những giống lúa địa phương có từ xa xưa, thích hợp với điều kiện tự nhiên của nhiều vùng, thường cao cây, gạo ngon nhưng năng suất thấp, dễ đổ ngã khi gặp mưa to, gió lớn. Ngoài ra, còn có các giống lúa như xâu chuỗi, lúa vung, lúa tiễn, lúa cự, lúa cúc, lúa bông rinh, nếp tiêu, nếp ngự...

Đật đầu mối công trình thủy lợi Thạch Nham.

Tùy theo địa hình và nguồn nước tưới mà cây lúa ở đồng bằng được gieo cấy vào nhiều vụ khác nhau trong năm. Thường thì tháng 2 gieo mạ cấy lúa bát ngoạt (nguyệt), tháng 8 cấy lúa tàu núp, tháng 10 cấy lúa ba trăng, bông rinh, tháng chạp cấy lúa trì trì. Đồng gieo thiếu nước thì ngâm hạt thóc giống cho chớm mầm rồi gieo trực tiếp lên ruộng; đồng lúa nước thì gieo hạt thóc đã ủ nảy mầm để thành những luống mạ, sau đó nhổ mạ đem cấy xuống ruộng nước:

Anh lấy vợ trước anh có con trước

Em lấy chồng sau em có con sau

Lúa đen trổ trước phơi màu

Trì trì trổ muộn hai màu giống nhau.

Ngoài lúa, các loại ngô (bắp), sắn (củ mì) và khoai lang cũng là nguồn lương thực của người dân Quảng Ngãi. Ngô, sắn và nhất là khoai lang được trồng ở khắp nơi trong tỉnh, tập trung ở các vùng đất xám bạc màu, đất cát pha ven biển. Khoai lang các loại là món hàng chủ lực ở chợ Đình (Sơn Tịnh). Làng Long Phụng (Mộ Đức) được biết đến với giống khoai nhiều tinh bột, thơm ngon có tiếng:

Củ lang mỏng vỏ đỏ da

Ai về Long Phụng theo ta thì về.

[1] Lê Hồng Khánh. “Ca dao Quảng Ngãi- sưu tầm, chọn lọc, chú giải, bình luận”, NXB Thông tin và Truyền thông, HN, 2014. (Những câu ca dao sử dụng trong bài viết đều trích từ cuốn sách này).

nongnghiep.vn

Bài liên quan

Nông dân Quảng Ngãi làm giàu từ nghề ươm cây giống

Kinh tế nông nghiệp 05/04/2025 13:32

Từ hộ trồng ớt nhỏ lẻ, ông Nguyễn Cư (xã Tịnh Châu, TP. Quảng Ngãi) đã vươn lên trở thành chủ cơ sở ươm cây giống quy mô lớn, cung ứng cho nhiều tỉnh miền Trung – Tây Nguyên. Không chỉ làm giàu cho bản thân, ông còn lan tỏa tri thức, hỗ trợ bà con nông dân sản xuất hiệu quả, từng bước cải thiện sinh kế bền vững từ chính mảnh đất quê hương.

CÁC TIN BÀI KHÁC

Thị trường nông sản 19/6/2025: Giá lúa gạo đi ngang, cà phê giảm 900 đồng/kg

Kinh tế nông nghiệp 19/06/2025 08:11

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo đi ngang, tiêu giảm, đáng chú ý cà phê tiếp tục giảm từ 800 - 900 đồng/kg so với hôm qua.

Thị trường nông sản 18/6/2025: Giá lúa gạo biến động nhẹ, cà phê giảm 1.600 đồng/kg

Kinh tế nông nghiệp 18/06/2025 10:43

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo biến động nhẹ, tiêu tiếp tục giảm, đáng chú ý cà phê giảm mạnh từ 1.400 - 1.600 đồng/kg.

Động lực thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển

Kinh tế nông nghiệp 18/06/2025 10:39

Qua hơn 6 năm triển khai Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), huyện Nguyên Bình (Cao Bằng) đã khơi dậy tiềm năng nông sản bản địa đặc trưng, tạo nguồn lực nâng cao thu nhập, cải thiện sinh kế cho người dân. Chương trình trở thành động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển, góp phần thực hiện mục tiêu tái cơ cấu nông nghiệp gắn với sản xuất hàng hoá, chế biến và tiêu thụ sản phẩm, xây dựng nông thôn mới của huyện.

Tăng cường quản lý giống thủy sản nuôi chủ lực: Đảm bảo chất lượng và phát triển bền vững

Kinh tế nông nghiệp 18/06/2025 10:38

Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc giống thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành văn bản gửi Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh, thành phố về việc tăng cường quản lý giống các đối tượng thủy sản nuôi chủ lực, có giá trị kinh tế.

Thị trường nông sản 17/6/2025: Giá lúa gạo biến động nhẹ, tiêu giảm 2.500 đồng/kg

Kinh tế nông nghiệp 17/06/2025 10:06

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo biến động nhẹ, cà phê giảm, đáng chú ý tiêu giảm mạnh từ 1.000 - 2.500 đồng/kg.

Phát triển lúa hữu cơ tại Phù Yên

Kinh tế nông nghiệp 16/06/2025 16:40

Mô hình sản xuất lúa hữu cơ tại huyện Phù Yên, được triển khai những năm gần đây đã mang lại giá trị kinh tế vượt trội

Người tiên phong xây dựng mô hình nông nghiệp hữu cơ tuần hoàn ở Vĩnh Phúc

Kinh tế nông nghiệp 16/06/2025 10:13

Về thôn Nguyệt Đức, xã Tam Hồng, huyện Yên Lạc (Vĩnh Phúc), hỏi ông Nguyễn Văn Mai - chủ mô hình nông nghiệp hữu cơ khép kín VAC, hầu như ai cũng biết. Với hơn 10 năm kiên trì làm nông không hóa chất, ông Mai đã gây dựng được một mô hình nông nghiệp sạch hiệu quả, thân thiện với môi trường, trở thành điển hình tiêu biểu của tỉnh.

Thị trường nông sản 16/6/2025: Giá lúa gạo bình ổn, tiêu giảm 2.000 đồng/kg

Kinh tế nông nghiệp 16/06/2025 08:20

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo ổn định, cà phê không thay đổi, đáng chú ý tiêu giảm 2.000 đồng/kg so với hôm qua.

Thị trường nông sản 15/6/2025: Giá lúa gạo đi ngang, tiêu giảm 2.000 đồng/kg

Kinh tế nông nghiệp 15/06/2025 09:23

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo đi ngang, cà phê giảm nhẹ, đáng chú ý tiêu giảm mạnh 2.000 đồng/kg.

Yên Bái: Khai thác bền vững nguồn lợi thủy sản hồ Thác Bà

Kinh tế nông nghiệp 15/06/2025 09:01

Hồ Thác Bà được ví là “Vịnh Hạ Long trên núi” không chỉ là điểm du lịch hấp dẫn mà còn là nguồn tài nguyên thủy sản quý giá của tỉnh Yên Bái. Theo đó, người dân đã biến những khó khăn thành cơ hội, tận dụng mặt nước, rừng núi và những hòn đảo để phát triển kinh tế theo hướng bền vững.

Thị trường nông sản 14/6/2025: Giá lúa gạo giảm, cà phê tăng nhẹ

Điểm sáng kinh doanh 14/06/2025 13:17

Thị trường nông sản hôm nay ghi nhận giá lúa gạo giảm, tiêu không thay đổi, trong khi đó cà phê tăng nhẹ trở lại từ 800 đến 1,000 đồng/kg so với hôm qua.

Vĩnh Phúc - Điểm sáng trong phát triển nông nghiệp hữu cơ

Kinh tế nông nghiệp 13/06/2025 11:11

Trong xu thế phát triển nông nghiệp xanh, an toàn và bền vững, tỉnh Vĩnh Phúc đã khẳng định vị thế là một trong những địa phương đi đầu trong chuyển đổi sang nông nghiệp hữu cơ. Với những mô hình sản xuất hiệu quả, sự quan tâm của chính quyền và người dân, Vĩnh Phúc đang trở thành điểm sáng nổi bật trên bản đồ nông nghiệp hữu cơ của cả nước.

XEM THÊM