Nghề nông Quảng Ngãi qua ca dao, dân ca: [Bài 1] Ai ơi chớ phụ nghề nông

Kinh tế nông nghiệp 30/04/2024 08:08

Lê Hồng Khánh

Theo dõi nnhc.vn trên

'Dĩ nông vi bản', nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Quảng Ngãi là một tỉnh nằm trong vùng duyên hải Nam Trung bộ, địa hình không bằng phẳng, bị chia cắt bởi những gò, đồi, các nhánh núi đâm ngang ra biển, độ dốc tương đối lớn, nghiêng từ tây sang đông. Các con sông ở đây đều phát nguyên từ vùng núi và cao nguyên phía tây, có lưu lượng lớn về mùa mưa, nhưng lại trở nên khô kiệt vào mùa nắng hạn. Những dải đồng bằng phù sa sông chạy song song với những đồng bằng hẹp đất bạc màu nằm dưới chân các dãy đồi thấp là tài nguyên chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp.

Cánh đồng lúa Cà Ty (xã Tịnh Trà, huyện Sơn Tịnh).

Chịu ảnh hưởng trực tiếp của chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa của khu vực duyên hải miền Trung, hằng năm, có từ hai đến ba cơn bão đổ bộ trực tiếp và nhiều đợt áp thấp nhiệt đới kéo theo mưa lớn, gây thiệt hại nặng cho sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, với đức tính cần cù, chịu khó, sáng tạo, người nông dân Quảng Ngãi đã biết khắc phục những bất lợi của thiên nhiên, chăm lo cấy cày, trồng trọt, đem lại cái ăn cái mặc, nuôi sống gia đình. “Dĩ nông vi bản”, nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ:

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Chân bùn tay lấm càng hay

Bây giờ vất vả, có ngày phong lưu.[1]

Người Việt di cư vào Quảng Ngãi sinh sống, lập nghiệp, đem kỹ thuật nông nghiệp từ Bắc bộ và Bắc Trung bộ áp dụng ở vùng đất mới, đồng thời tiếp thu, kế thừa một số ưu điểm trong kỹ thuật canh tác của người Chăm. Một đặc thù rất rõ của nông nghiệp Quảng Ngãi trong lịch sử là gắn liền với quá trình di dân, khai khẩn đất hoang và xây dựng những công trình thuỷ lợi đặc sắc, mà nổi bật là những guồng xe nước trên sông Vệ, sông Trà Khúc.

Đầu thế kỷ XV, thời nhà Hồ, sau khi có đất Cổ Lũy động (Quảng Ngãi), nhà nước phong kiến đã ra lệnh đưa dân vào khai khẩn, cấp trâu bò để họ cấy cày. Từ khi vua Lê Thánh Tông thiết lập đạo thừa tuyên Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định) đến thời các chúa Nguyễn, cư dân Việt tiếp tục di cư vào lập làng, khẩn đất.

Tuy là ngành sản xuất chính, nhưng do điều kiện về khí hậu, thời tiết, địa hình, kể cả điều kiện kỹ thuật thô sơ, nên sản xuất nông nghiệp ở Quảng Ngãi kéo dài rất lâu trong tình trạng chậm phát triển. Để có thể sinh tồn, người dân Quảng Ngãi đã phải lao động cực nhọc và chịu đựng cảnh thiếu thốn nhiều bề.

Trừ những trường hợp bất khả kháng như lụt bão, hạn hán, chẳng khi nào người nông dân chịu cho đất nghỉ. Quanh năm, suốt tháng, luân canh, xen canh, hết lúa đến khoai, hết khoai đến mía, hết mía đến bắp...

Do địa hình đồng bằng, gò đồi xen kẽ nên nhiều khi trên cùng một vùng mà nơi này gặt lúa, nơi kia cày ruộng, đằng trước phạt mía, đằng sau cuốc đất. Nhà nông chăm lo trồng tỉa nhưng vì phần lớn đất đai kém độ phì nên hàng năm thu hoạch không được bao nhiêu, thường dùng khoai, đậu ghế độn thêm vào cơm gạo mới đủ ăn.

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Sản phẩm chính của nông nghiệp Quảng Ngãi trong thời kỳ này là lúa, mía và các loại cây trồng khác như: mì, khoai lang, đậu phụng, dâu tằm...

Về thời vụ gieo trồng, người xưa đã biết dựa vào nông lịch để trồng các loại cây nông nghiệp trên từng vùng đất cao, đất thấp nên 4 mùa đều có gieo trồng, người làm nông ít khi rảnh rỗi.

Tháng Giêng thì lúa xanh già

Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng

Tháng tư cuốc đất trồng lang

Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ

Tháng sáu làm cỏ dọn bờ

Tháng bảy trổ cờ, tháng tám chín thơm

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Lúa khô giê sạch cất ngay

Chỗ cao ta để phòng ngày nước dâng

Mùa đông mưa bão nhiều lần

Nàng xay, chàng giã cùng ngân tiếng hò

Tháng mười cày cấy mưa to

Trông trời, trông đất cầu cho được mùa.

Ruộng trồng lúa thì có ruộng 1 vụ và ruộng 2 vụ. Các giống lúa trong thời kỳ này là ba trăng, trì trì, tàu núp, chiêm ngự, tám tháng (bát nguyệt)… Đây là những giống lúa địa phương có từ xa xưa, thích hợp với điều kiện tự nhiên của nhiều vùng, thường cao cây, gạo ngon nhưng năng suất thấp, dễ đổ ngã khi gặp mưa to, gió lớn. Ngoài ra, còn có các giống lúa như xâu chuỗi, lúa vung, lúa tiễn, lúa cự, lúa cúc, lúa bông rinh, nếp tiêu, nếp ngự...

Đật đầu mối công trình thủy lợi Thạch Nham.

Tùy theo địa hình và nguồn nước tưới mà cây lúa ở đồng bằng được gieo cấy vào nhiều vụ khác nhau trong năm. Thường thì tháng 2 gieo mạ cấy lúa bát ngoạt (nguyệt), tháng 8 cấy lúa tàu núp, tháng 10 cấy lúa ba trăng, bông rinh, tháng chạp cấy lúa trì trì. Đồng gieo thiếu nước thì ngâm hạt thóc giống cho chớm mầm rồi gieo trực tiếp lên ruộng; đồng lúa nước thì gieo hạt thóc đã ủ nảy mầm để thành những luống mạ, sau đó nhổ mạ đem cấy xuống ruộng nước:

Anh lấy vợ trước anh có con trước

Em lấy chồng sau em có con sau

Lúa đen trổ trước phơi màu

Trì trì trổ muộn hai màu giống nhau.

Ngoài lúa, các loại ngô (bắp), sắn (củ mì) và khoai lang cũng là nguồn lương thực của người dân Quảng Ngãi. Ngô, sắn và nhất là khoai lang được trồng ở khắp nơi trong tỉnh, tập trung ở các vùng đất xám bạc màu, đất cát pha ven biển. Khoai lang các loại là món hàng chủ lực ở chợ Đình (Sơn Tịnh). Làng Long Phụng (Mộ Đức) được biết đến với giống khoai nhiều tinh bột, thơm ngon có tiếng:

Củ lang mỏng vỏ đỏ da

Ai về Long Phụng theo ta thì về.

[1] Lê Hồng Khánh. “Ca dao Quảng Ngãi- sưu tầm, chọn lọc, chú giải, bình luận”, NXB Thông tin và Truyền thông, HN, 2014. (Những câu ca dao sử dụng trong bài viết đều trích từ cuốn sách này).

nongnghiep.vn

Tags:

nghề nông Quảng Ngãi

Bài liên quan

Nông dân Quảng Ngãi làm giàu từ nghề ươm cây giống

Kinh tế nông nghiệp 05/04/2025 13:32

Từ hộ trồng ớt nhỏ lẻ, ông Nguyễn Cư (xã Tịnh Châu, TP. Quảng Ngãi) đã vươn lên trở thành chủ cơ sở ươm cây giống quy mô lớn, cung ứng cho nhiều tỉnh miền Trung – Tây Nguyên. Không chỉ làm giàu cho bản thân, ông còn lan tỏa tri thức, hỗ trợ bà con nông dân sản xuất hiệu quả, từng bước cải thiện sinh kế bền vững từ chính mảnh đất quê hương.

CÁC TIN BÀI KHÁC

Nghệ An đẩy mạnh phát triển Hợp tác xã nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao

Kinh tế nông nghiệp 16/12/2025 09:35

Phát triển Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, thu nhập và năng lực cạnh tranh. Từ đó hình thành các chuỗi giá trị nông sản ổn định và bền vững.

Nghệ An tạo động lực phát triển nông nghiệp hữu cơ toàn diện

Kinh tế nông nghiệp 16/12/2025 06:38

Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ trên địa bàn Nghệ An giai đoạn 2022 – 2030 đang dần bắt theo nhịp theo xu thế tất yếu, hướng đến nền sản xuất nông nghiệp xanh, góp phần giảm thiểu phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu.

Các giống nho tiêu biểu ở Việt Nam

Kinh tế nông nghiệp 15/12/2025 05:39

Nho là loại cây ưa sáng, ưa nắng, chịu được nhiệt độ cao nhưng không chịu được khí hậu ẩm, mưa nhiều. Ở Việt Nam, tỉnh Ninh Thuận được xem là nơi thích hợp nhất để trồng nho. Tuy nhiên, với kỹ thuật trồng và lai ghép ngày càng hiện đại, cây nho đã có thể sinh trưởng ở hầu khắp các địa phương trên cả nước.

Hải Phòng: Cánh đồng Cúc hoạ mi chật kín khách ngày cuối tuần

Kinh tế nông nghiệp 14/12/2025 16:25

Hoa cúc họa mi trở thành sản phẩm nông nghiệp kiếm bạc triệu mỗi ngày đối với người trồng hoa tại Tràng Cát phường Hải An TP. Hải Phòng. Từ một vùng đất thuần nông, Tràng Cát đã chuyển mình thành "thiên đường sống ảo" nổi tiếng, mang lại nguồn thu nhập khổng lồ, điều trước đây họ chưa từng dám nghĩ tới, chỉ nhờ vào việc trồng hoa và cung cấp dịch vụ chụp ảnh.

Quy trình nuôi tôm 3 giai đoạn: "Chìa khóa" cho năng suất vượt trội và tăng trưởng đồng đều

Kinh tế nông nghiệp 14/12/2025 16:05

Trong bối cảnh ngành nuôi trồng thủy sản đối mặt với nhiều thách thức từ dịch bệnh và biến đổi môi trường, mô hình nuôi tôm công nghệ cao 3 giai đoạn đang nổi lên như một giải pháp ưu việt. Tại Nghệ An, ông Nguyễn Văn Hòa ở xã Hải Châu đã mạnh dạn tiên phong áp dụng mô hình này, không chỉ khẳng định hiệu quả vượt trội mà còn mở ra một hướng đi làm giàu bền vững.

Đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế biển theo hướng khoa học, hiện đại và bền vững

Kinh tế nông nghiệp 13/12/2025 12:50

Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, Diễn đàn Phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam năm 2025 đã khép lại với nhiều dấu ấn quan trọng. Các ý kiến tại diễn đàn một lần nữa khẳng định Việt Nam là quốc gia sở hữu nhiều lợi thế vượt trội để phát triển kinh tế biển với hơn 1 triệu km² vùng biển và nguồn tài nguyên phong phú. Bước vào giai đoạn phát triển mới, yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế biển theo hướng khoa học, hiện đại và bền vững trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Xã Đức Trọng (Lâm Đồng): Tập trung phát triển sản xuất trồng trọt giai đoạn 2026 - 2030

Kinh tế nông nghiệp 13/12/2025 06:51

UBND xã Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng vừa ban hành Kế hoạch phát triển sản xuất trồng trọt giai đoạn 2026–2030, nhằm thực hiện mục tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng bền vững, hiện đại và nâng cao giá trị gia tăng. Kế hoạch được xây dựng trên cơ sở thực tiễn sản xuất những năm qua, đồng thời bám sát định hướng của tỉnh về phát triển nông nghiệp công nghệ cao, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Phục Hoà biến tiềm năng thành động lực phát triển mới

Kinh tế nông nghiệp 12/12/2025 14:20

Được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ, cùng cộng đồng cư dân cần cù, thuần hậu và nền văn hoá giàu bản sắc, xã Phục Hòa, tỉnh Cao Bằng sở hữu những nền tảng quan trọng để bứt phá. Việc mở rộng không gian hành chính và tăng quy mô dân số sau sáp nhập đã tạo điều kiện định hình một diện mạo phát triển mới, sôi động, gắn kết, đầy cơ hội. Dưới sự lãnh đạo đúng hướng của Đảng bộ, chính quyền xã và sự đồng lòng của người dân, Phục Hòa đang khơi dậy tiềm năng, chuyển hóa lợi thế thành nguồn lực mạnh mẽ, hướng đến mục tiêu xây dựng xã phát triển toàn diện, bền vững và hạnh phúc.

Vai trò “tam nông” với kinh tế địa phương

Kinh tế nông nghiệp 12/12/2025 05:40

Sau hơn ba năm thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực, có ý nghĩa quan trọng bảo đảm an ninh lương thực, ổn định vĩ mô, tăng trưởng kinh tế; nâng cao đời sống người dân ở nông thôn.

Lào Cai: Lão nông kiếm bộn tiền nhờ nuôi gà “chạy bộ”

Kinh tế nông nghiệp 12/12/2025 05:29

Nhờ cách làm sáng tạo, tận dụng tối đa lợi thế địa hình đồi núi, ông Nguyễn Văn Tiến (Tổ 19, phường Trung Tâm, tỉnh Lào Cai) đã vươn lên phát triển kinh tế nhờ mô hình nuôi gà thả vườn, mỗi năm thu lãi hàng trăm triệu đồng.

Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Sơn La: Minh bạch để cùng nhau phát triển

Kinh tế nông nghiệp 11/12/2025 06:29

Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) được ví như một "luồng gió mới", làm thay đổi căn bản nhận thức và hành động trong công tác bảo vệ và phát triển rừng ở nước ta nói chung và ở tỉnh Sơn La nói riêng. Đây không chỉ là câu chuyện về việc giữ lại màu xanh cho những cánh rừng, mà còn là một cơ chế tài chính bền vững, giúp người dân từng bước sống được từ rừng, làm giàu từ rừng.

Phường An Sinh tăng tốc vụ đông xuân: Liên kết tiêu thụ khoai tây Atlantic giúp nâng cao thu nhập

Kinh tế nông nghiệp 10/12/2025 13:30

Bước vào vụ đông xuân 2025, phường An Sinh đang cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo đảm tiến độ sản xuất, mở rộng diện tích gieo trồng và tăng cường liên kết tiêu thụ nông sản. Với sự chỉ đạo sát sao từ chính quyền địa phương, các hợp tác xã (HTX) và sự đồng thuận của người dân, toàn phường đã cơ bản hoàn thành kế hoạch xuống giống đúng thời vụ, tạo nền tảng quan trọng cho một mùa vụ thắng lợi.

XEM THÊM