Nghề nông Quảng Ngãi qua ca dao, dân ca: [Bài 1] Ai ơi chớ phụ nghề nông

Kinh tế nông nghiệp 30/04/2024 08:08

Lê Hồng Khánh

Theo dõi nnhc.vn trên

'Dĩ nông vi bản', nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Quảng Ngãi là một tỉnh nằm trong vùng duyên hải Nam Trung bộ, địa hình không bằng phẳng, bị chia cắt bởi những gò, đồi, các nhánh núi đâm ngang ra biển, độ dốc tương đối lớn, nghiêng từ tây sang đông. Các con sông ở đây đều phát nguyên từ vùng núi và cao nguyên phía tây, có lưu lượng lớn về mùa mưa, nhưng lại trở nên khô kiệt vào mùa nắng hạn. Những dải đồng bằng phù sa sông chạy song song với những đồng bằng hẹp đất bạc màu nằm dưới chân các dãy đồi thấp là tài nguyên chủ yếu cho sản xuất nông nghiệp.

Cánh đồng lúa Cà Ty (xã Tịnh Trà, huyện Sơn Tịnh).

Chịu ảnh hưởng trực tiếp của chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa của khu vực duyên hải miền Trung, hằng năm, có từ hai đến ba cơn bão đổ bộ trực tiếp và nhiều đợt áp thấp nhiệt đới kéo theo mưa lớn, gây thiệt hại nặng cho sản xuất nông nghiệp.

Tuy nhiên, với đức tính cần cù, chịu khó, sáng tạo, người nông dân Quảng Ngãi đã biết khắc phục những bất lợi của thiên nhiên, chăm lo cấy cày, trồng trọt, đem lại cái ăn cái mặc, nuôi sống gia đình. “Dĩ nông vi bản”, nông nghiệp giữ một vị trí hết sức quan trọng trong nền kinh tế của địa phương, với sự đóng góp công sức của người nông dân qua nhiều thế hệ:

Ai ơi chớ phụ nghề nông

Đồng cao ruộng thấp ra công cấy cày

Chân bùn tay lấm càng hay

Bây giờ vất vả, có ngày phong lưu.[1]

Người Việt di cư vào Quảng Ngãi sinh sống, lập nghiệp, đem kỹ thuật nông nghiệp từ Bắc bộ và Bắc Trung bộ áp dụng ở vùng đất mới, đồng thời tiếp thu, kế thừa một số ưu điểm trong kỹ thuật canh tác của người Chăm. Một đặc thù rất rõ của nông nghiệp Quảng Ngãi trong lịch sử là gắn liền với quá trình di dân, khai khẩn đất hoang và xây dựng những công trình thuỷ lợi đặc sắc, mà nổi bật là những guồng xe nước trên sông Vệ, sông Trà Khúc.

Đầu thế kỷ XV, thời nhà Hồ, sau khi có đất Cổ Lũy động (Quảng Ngãi), nhà nước phong kiến đã ra lệnh đưa dân vào khai khẩn, cấp trâu bò để họ cấy cày. Từ khi vua Lê Thánh Tông thiết lập đạo thừa tuyên Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng và các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định) đến thời các chúa Nguyễn, cư dân Việt tiếp tục di cư vào lập làng, khẩn đất.

Tuy là ngành sản xuất chính, nhưng do điều kiện về khí hậu, thời tiết, địa hình, kể cả điều kiện kỹ thuật thô sơ, nên sản xuất nông nghiệp ở Quảng Ngãi kéo dài rất lâu trong tình trạng chậm phát triển. Để có thể sinh tồn, người dân Quảng Ngãi đã phải lao động cực nhọc và chịu đựng cảnh thiếu thốn nhiều bề.

Trừ những trường hợp bất khả kháng như lụt bão, hạn hán, chẳng khi nào người nông dân chịu cho đất nghỉ. Quanh năm, suốt tháng, luân canh, xen canh, hết lúa đến khoai, hết khoai đến mía, hết mía đến bắp...

Do địa hình đồng bằng, gò đồi xen kẽ nên nhiều khi trên cùng một vùng mà nơi này gặt lúa, nơi kia cày ruộng, đằng trước phạt mía, đằng sau cuốc đất. Nhà nông chăm lo trồng tỉa nhưng vì phần lớn đất đai kém độ phì nên hàng năm thu hoạch không được bao nhiêu, thường dùng khoai, đậu ghế độn thêm vào cơm gạo mới đủ ăn.

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Sản phẩm chính của nông nghiệp Quảng Ngãi trong thời kỳ này là lúa, mía và các loại cây trồng khác như: mì, khoai lang, đậu phụng, dâu tằm...

Về thời vụ gieo trồng, người xưa đã biết dựa vào nông lịch để trồng các loại cây nông nghiệp trên từng vùng đất cao, đất thấp nên 4 mùa đều có gieo trồng, người làm nông ít khi rảnh rỗi.

Tháng Giêng thì lúa xanh già

Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng

Tháng tư cuốc đất trồng lang

Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ

Tháng sáu làm cỏ dọn bờ

Tháng bảy trổ cờ, tháng tám chín thơm

Gặt về đạp lúa phơi rơm

Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày

Lúa khô giê sạch cất ngay

Chỗ cao ta để phòng ngày nước dâng

Mùa đông mưa bão nhiều lần

Nàng xay, chàng giã cùng ngân tiếng hò

Tháng mười cày cấy mưa to

Trông trời, trông đất cầu cho được mùa.

Ruộng trồng lúa thì có ruộng 1 vụ và ruộng 2 vụ. Các giống lúa trong thời kỳ này là ba trăng, trì trì, tàu núp, chiêm ngự, tám tháng (bát nguyệt)… Đây là những giống lúa địa phương có từ xa xưa, thích hợp với điều kiện tự nhiên của nhiều vùng, thường cao cây, gạo ngon nhưng năng suất thấp, dễ đổ ngã khi gặp mưa to, gió lớn. Ngoài ra, còn có các giống lúa như xâu chuỗi, lúa vung, lúa tiễn, lúa cự, lúa cúc, lúa bông rinh, nếp tiêu, nếp ngự...

Đật đầu mối công trình thủy lợi Thạch Nham.

Tùy theo địa hình và nguồn nước tưới mà cây lúa ở đồng bằng được gieo cấy vào nhiều vụ khác nhau trong năm. Thường thì tháng 2 gieo mạ cấy lúa bát ngoạt (nguyệt), tháng 8 cấy lúa tàu núp, tháng 10 cấy lúa ba trăng, bông rinh, tháng chạp cấy lúa trì trì. Đồng gieo thiếu nước thì ngâm hạt thóc giống cho chớm mầm rồi gieo trực tiếp lên ruộng; đồng lúa nước thì gieo hạt thóc đã ủ nảy mầm để thành những luống mạ, sau đó nhổ mạ đem cấy xuống ruộng nước:

Anh lấy vợ trước anh có con trước

Em lấy chồng sau em có con sau

Lúa đen trổ trước phơi màu

Trì trì trổ muộn hai màu giống nhau.

Ngoài lúa, các loại ngô (bắp), sắn (củ mì) và khoai lang cũng là nguồn lương thực của người dân Quảng Ngãi. Ngô, sắn và nhất là khoai lang được trồng ở khắp nơi trong tỉnh, tập trung ở các vùng đất xám bạc màu, đất cát pha ven biển. Khoai lang các loại là món hàng chủ lực ở chợ Đình (Sơn Tịnh). Làng Long Phụng (Mộ Đức) được biết đến với giống khoai nhiều tinh bột, thơm ngon có tiếng:

Củ lang mỏng vỏ đỏ da

Ai về Long Phụng theo ta thì về.

[1] Lê Hồng Khánh. “Ca dao Quảng Ngãi- sưu tầm, chọn lọc, chú giải, bình luận”, NXB Thông tin và Truyền thông, HN, 2014. (Những câu ca dao sử dụng trong bài viết đều trích từ cuốn sách này).

nongnghiep.vn

Tags:

nghề nông Quảng Ngãi

Bài liên quan

Nông dân Quảng Ngãi làm giàu từ nghề ươm cây giống

Kinh tế nông nghiệp 05/04/2025 13:32

Từ hộ trồng ớt nhỏ lẻ, ông Nguyễn Cư (xã Tịnh Châu, TP. Quảng Ngãi) đã vươn lên trở thành chủ cơ sở ươm cây giống quy mô lớn, cung ứng cho nhiều tỉnh miền Trung – Tây Nguyên. Không chỉ làm giàu cho bản thân, ông còn lan tỏa tri thức, hỗ trợ bà con nông dân sản xuất hiệu quả, từng bước cải thiện sinh kế bền vững từ chính mảnh đất quê hương.

CÁC TIN BÀI KHÁC

Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Sơn La: Minh bạch để cùng nhau phát triển

Kinh tế nông nghiệp 11/12/2025 06:29

Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) được ví như một "luồng gió mới", làm thay đổi căn bản nhận thức và hành động trong công tác bảo vệ và phát triển rừng ở nước ta nói chung và ở tỉnh Sơn La nói riêng. Đây không chỉ là câu chuyện về việc giữ lại màu xanh cho những cánh rừng, mà còn là một cơ chế tài chính bền vững, giúp người dân từng bước sống được từ rừng, làm giàu từ rừng.

Phường An Sinh tăng tốc vụ đông xuân: Liên kết tiêu thụ khoai tây Atlantic giúp nâng cao thu nhập

Kinh tế nông nghiệp 10/12/2025 13:30

Bước vào vụ đông xuân 2025, phường An Sinh đang cho thấy quyết tâm mạnh mẽ trong việc bảo đảm tiến độ sản xuất, mở rộng diện tích gieo trồng và tăng cường liên kết tiêu thụ nông sản. Với sự chỉ đạo sát sao từ chính quyền địa phương, các hợp tác xã (HTX) và sự đồng thuận của người dân, toàn phường đã cơ bản hoàn thành kế hoạch xuống giống đúng thời vụ, tạo nền tảng quan trọng cho một mùa vụ thắng lợi.

Phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững

Kinh tế nông nghiệp 10/12/2025 13:26

Trong năm 2025, UBND xã Tháp Mười tập trung thực hiện các giải pháp phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng công nghệ cao, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm đặc trưng, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững.

Tạo đột phá cho kinh tế tập thể, hợp tác xã với mô hình xanh, số, tuần hoàn

Nghiên cứu trao đổi 10/12/2025 05:40

Phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã theo mô hình xanh, số, tuần hoàn, đồng thời tăng cường liên kết với doanh nghiệp và các khu vực kinh tế khác được Chính phủ xác định là yêu cầu thực tiễn và giải pháp chiến lược trong giai đoạn mới. Đây là nội dung kết luận tại Thông báo số 678/TB-VPCP ngày 9/12/2025 về Diễn đàn Kinh tế hợp tác, hợp tác xã năm 2025.

Hành trình Việt Nam "vươn mình" thành cường quốc xuất khẩu gạo

Kinh tế nông nghiệp 09/12/2025 11:44

Hành trình của Việt Nam từ một quốc gia nông nghiệp thiếu lương thực đến cường quốc xuất khẩu gạo là một câu chuyện đầy cảm hứng về sự chuyển mình mạnh mẽ, vượt qua khó khăn, và tận dụng tiềm năng sẵn có. Đó là kết quả của sự nỗ lực không ngừng nghỉ, từ những chính sách táo bạo của nhà nước đến sự cần cù, sáng tạo của người nông dân.

PVFCCo – Phú Mỹ chính thức ra mắt DAP Phú Mỹ, mở rộng danh mục sản phẩm và cung ứng nguồn phân bón chất lượng cao cho thị trường

Kinh tế nông nghiệp 08/12/2025 07:26

Ngày 5/12/2025, Tổng Công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí (PVFCCo) chính thức công bố sản xuất thành công và đưa ra thị trường sản phẩm DAP Phú Mỹ, đánh dấu bước phát triển quan trọng trong chiến lược mở rộng danh mục phân bón chất lượng cao và chủ động nguồn cung phục vụ nông nghiệp Việt Nam.

Màu xanh trở lại trên "vựa rau" Hoà An

Kinh tế nông nghiệp 06/12/2025 13:42

Trận lũ lịch sử do ảnh hưởng của cơn bão số 10, 11 đi qua để lại cho vùng đất Hòa An, vựa rau lớn nhất nhì tỉnh Cao Bằng một khung cảnh hoang tàn. Lớp phù sa màu mỡ bao đời bồi đắp phút chốc bị dòng nước dữ cuốn phăng, để lại trơ trọi sỏi đá và lớp bùn. Hàng chục ha rau màu, vốn là nguồn thu nhập nuôi sống bao gia đình, bị xóa sổ. Thế nhưng, nước vừa rút, chưa kịp khô chân, những người nông dân vốn cần chịu khó lại ra đồng mlịch sử do ảnh hưởng của cơn bão số 10, 11 đi qua để lại cho vùng đất Hòa An, vựa rau lớn nhất nhì tỉnh Cao Bằng một khung cảnh hoang tàn. Lớp phù sa màu mỡ bao đời bồi đắp phút chốc bị dòng nước dữ cuốn phăng, để lại trơ trọi sỏi đá và lớp bùn. Hàng chục ha rau màu, vốn là nguồn thu nhập nuôi sống bao gia đình, bị xóa sổ. Thế nhưng, nước vừa rút, chưa kịp khô chân, những người nông dân vốn cần chịu khó lại raiệt mài vun xới, khơi nguồn sống cho đất. Họ cặm cụi dọn sỏi, san, sới đất bạc màu để tìm lại màu xanh, quyết tâm biến vùng đất chết trở lại thành những bờ xôi ruộng mật

Nghệ An tích cực triển khai chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn

Kinh tế nông nghiệp 06/12/2025 09:11

Chính sách tín dụng đã góp phần thúc đẩy sản xuất nông nghiệp, hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Hà Tĩnh chú trọng phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2025-2030

Kinh tế nông nghiệp 05/12/2025 14:08

Tỉnh Hà Tĩnh chú trọng đẩy mạnh phát triển nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp hữu cơ trên địa bàn giai đoạn 2025-2030.

Xây dựng vùng chè nguyên liệu chất lượng cao

Kinh tế nông nghiệp 05/12/2025 09:30

Phát triển vùng nguyên liệu chè chất lượng cao đang trở thành động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế nông thôn Thái Nguyên. Nông dân giữ vai trò trung tâm trong các mô hình liên kết, sản xuất chè theo tiêu chuẩn VietGAP và hữu cơ, đồng thời hình thành chuỗi giá trị bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và thương hiệu chè địa phương. Việc xây dựng các vùng nguyên liệu tập trung, có chất lượng đồng đều góp phần nâng cao giá trị kinh tế cho ngành chè.

Những tiềm năng phát triển vùng cà phê mang thương hiệu Quảng Trị

Kinh tế nông nghiệp 05/12/2025 09:29

Tỉnh Quảng Trị có những đặc điểm về tự nhiên, vị trí địa lý, khí hậu đặc thù phù hợp để định hướng phát triển trồng cây cà phê mang thương hiệu Quảng Trị với các vùng nguyên liệu như Hướng Phùng, Khe Sanh, Tân Lập và A Dơi…

Phát triển sản phẩm OCOP tạo sinh kế bền vững cho lao động nông thôn

Điểm sáng kinh doanh 05/12/2025 07:13

Phú Thọ không chỉ nổi tiếng với những di tích lịch sử và tín ngưỡng lâu đời mà còn là nơi hội tụ tinh hoa của các sản vật địa phương, được kết tinh trong những sản phẩm OCOP. Những giá trị ấy đã được định danh thông qua Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP)...

XEM THÊM