Ảnh minh họa

Những nỗ lực đầu tiên và mô hình hiệu quả

Theo Công văn của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng về việc cung cấp thông tin thứ cấp để xây dựng tài liệu hướng dẫn thu gom, xử lý rác thải nhựa đối với hoạt động khai thác thủy sản, nhiều địa phương đã chủ động triển khai các kế hoạch hành động nhằm quản lý rác thải nhựa. Tiêu biểu là các chỉ thị và kế hoạch của UBND tỉnh Bình Thuận, Đắk Nông và Lâm Đồng. Báo cáo cũng chỉ ra rằng, việc tuyên truyền, thu hồi ngư cụ trôi dạt và các chiến dịch dọn dẹp bãi biển đã và đang được triển khai trên diện rộng.

Một trong những điểm sáng là các mô hình thí điểm về thu gom rác thải nhựa, nổi bật là dự án “Kết nối các nguồn lực trong việc giảm thiểu rác thải đại dương” do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ. Dự án này đã xây dựng thành công mô hình “Tàu cá thu gom rác thải” tại các cảng Phan Thiết và Liên Hương. Mô hình tại Phan Thiết đã vận động được 60 tàu cá tham gia, trong khi cảng Liên Hương có 40 tàu.

Các mô hình này không chỉ đơn thuần là thu gom rác mà còn tạo ra một quy trình bài bản: từ việc xây dựng bản cam kết tham gia, lắp đặt thùng rác chuyên dụng trên tàu và tại cảng, đến việc thành lập các tổ thu mua rác tái chế. Nhờ đó, tại cảng Phan Thiết và Liên Hương, đã có tới 130,1 tấn rác thải sinh hoạt được thu gom. Trong số đó, 94,77% được phân loại và xử lý. Đặc biệt, mô hình tại cảng Liên Hương đã góp phần ngăn chặn hơn 30 tấn rác thải đi vào môi trường biển.

Những rào cản lớn đang chờ lời giải

Mặc dù có những thành công ban đầu, công tác này vẫn đối mặt với nhiều rào cản. Công văn của Sở đã chỉ rõ những khó khăn từ nhiều phía.

Về phía ngư dân, một bộ phận còn thiếu ý thức, chưa có thói quen mang rác về bờ. Việc vứt rác xuống biển vẫn diễn ra và rất khó để xử phạt do thiếu bằng chứng. Hơn nữa, việc phân loại rác thải trên tàu gặp nhiều khó khăn do rác sinh hoạt, ngư cụ và rác thải nguy hại thường bị lẫn lộn.

Về cơ chế và nguồn lực, các Ban điều hành cảng cá thiếu nhân lực chuyên trách cho công tác thu gom, phân loại rác. Chưa có quy định pháp lý bắt buộc ngư dân phải phân loại và chịu phí xử lý rác thải, khiến công tác này mang tính tự nguyện và thiếu bền vững. Nguồn kinh phí để đầu tư cơ sở vật chất như thùng chứa, thiết bị và duy trì hoạt động thu gom, xử lý rác thải còn rất hạn chế.

Giải pháp và hướng đi mới

Để giải quyết những thách thức này, Sở Nông nghiệp và Môi trường đề xuất nhiều giải pháp mang tính chiến lược, cần sự chung tay của cả cộng đồng.

Thứ nhất, nâng cao nhận thức thông qua truyền thông. Cần tổ chức các buổi tuyên truyền, phát hành tài liệu hướng dẫn và tận dụng mạng xã hội để giáo dục ngư dân về tác hại của rác thải nhựa đối với môi trường biển và sinh kế của chính họ.

Thứ hai, xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách. Cần có những quy định bắt buộc các tàu cá phải trang bị thùng chứa rác và thực hiện phân loại. Đồng thời, xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ và khuyến khích ngư dân tham gia tích cực. Các cảng cá cũng cần được đầu tư để trở thành các trung tâm thu gom, phân loại và tái chế rác thải.

Thứ ba, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ. Việc bố trí các thùng rác chuyên dụng trên tàu và tại cảng là cần thiết. Cần có sự phối hợp giữa các cảng cá, cơ sở thu mua phế liệu và các công ty môi trường để hình thành một chuỗi xử lý rác thải khép kín.

Tóm lại, công cuộc làm sạch môi trường biển không thể thành công nếu chỉ dựa vào một vài mô hình thí điểm. Nó đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, với sự kết hợp hài hòa giữa chính sách quản lý chặt chẽ, đầu tư cơ sở hạ tầng, và quan trọng nhất là sự thay đổi về ý thức từ mỗi ngư dân. Chỉ khi đó, rác thải nhựa mới không còn là nỗi ám ảnh đối với đại dương và ngành thủy sản của Việt Nam./.