LTS: Nhiều thập kỷ trôi qua, cuộc sống người đồng bào Mông ở Thanh Hóa chỉ dựa vào nương rẫy nên cái đói, cái rét vẫn đeo bám họ qua bao đời. Thế nhưng, khi những người con đồng bào Mông đầu tiên đi xuất khẩu lao động thì cuộc sống của họ đã hoàn toàn khởi sắc. Nhiều ngôi nhà to đẹp, khang trang của những gia đình đồng bào Mông có người đi xuất khẩu lao động được mọc lên, chất lượng cuộc sống được cải thiện rõ rệt, họ đã hoàn toàn thoát khỏi đói nghèo. Kể từ đó đồng bào Mông nhận thấy, có nhiều con đường để làm giàu nhưng con đường thoát nghèo ngắn nhất là đi xuất khẩu lao động.

Ông Sùng A Xay đã có tuổi thơ chìm ngập trong bóng tối nhưng với ý trí, sự quyết tâm ông đã vươn lên mạnh mẽ, không cam chịu số phận.

Tuổi thơ gắn với bóng tối

Cha mất khi cậu bé Xay mới sinh được 7 tháng, mẹ đi lấy chồng khi cậu vừa mới lên 3 tuổi. Thế là cậu bé Xay về ở với người chú ruột với bao thiếu thốn tình thương, hơi ấm của mẹ. Kể từ đó, tuổi thơ của cậu bé Xay lớn lên cùng với nước mắt, bóng tối, lạc hậu và đói nghèo. Đến tuổi đi học, cậu bé Xay lại phải một mình chuyển vào chòi trong rừng để chăn trâu bò cho chú thay vì đến trường. Hàng tháng cậu bé Xay mới được về nhà lấy gạo một lần, cũng có khi người chú nhớ thì mang gạo vào chòi cho. Mới 7 tuổi nhưng cuộc sống của Xay tự lập giống như một người thanh niên trưởng thành nơi rừng thiêng nước độc.

Màn đêm buông xuống, giữa rừng sâu, tiếng nước suối chảy róc rách, tiếng kêu của muông thú làm cho cậu bé sợ đến chết lặng. Khi ấy cậu bé Xay chỉ ước có cha mẹ bên cạnh để được bảo vệ. Khi dịp lễ tết về, cậu bé Xay lại nhớ cha mẹ da diết, lòng đau quặn lại. Trong giấc ngủ, cậu bé Xay mơ về một gia đình có cha mẹ, mỗi dịp tết đến sẽ được ăn cơm trắng, có thịt, có áo mới tự tay mẹ thêu. Thế mà từ khi 7 đến 20 tuổi, tết của cậu bé Xay chỉ có sương núi lạnh tái tê đến buốt da thịt cùng tiếng suối, tiếng muông thú.

Đến năm 20 tuổi, Xay quyết định bỏ chòi, bỏ rừng, quyết tâm đi học tiếng phổ thông, học chữ. Vậy là con đường tìm chữ của cậu bé Xay bắt đầu từ đây với bao nhiều chông gai, khổ cực. Trong suốt 3 năm học, Xay sống nhờ vào tình yêu thương của thầy giáo chủ nhiệm lớp. Từ quần áo, sách vơt, chỗ ăn ngủ...đều do thầy giáo chủ nhiệm chu cấp cho Xay. Mỗi dịp hè đến, ban ngày Xay đi làm thuê, làm mướn kiếm miếng cơm, tối đến thì đốt mỡ lợn lên lấy sách ra luyện đọc, làm toán, học nói tiếng phổ thông...Mọi cố gắng để thoát khỏi tăm tối cứ ngỡ sẽ diễn ra tốt đẹp, nhưng mới học chữ được 3 năm thì chú ruột lại tìm thấy và bắt Xay về nhà làm nương rẫy.

Vậy là Xay buộc phải nghỉ học trở về bản. Khi ấy Xay 23 tuổi, cùng năm ấy Xay gặp người vợ hiện tại, có cha mẹ nghiện ma túy nên hết tiền bị gán trả nợ. Hai số phận éo le gặp nhau và rồi họ quyết định cùng góp gạo thổi cơm chung vào năm 1987.

Sau khi lấy nhau, mẹ Xay phải quay về bỏ ra 120 đồng bạc trắng do chú ruột đòi tiền nuôi dưỡng, tiền cưới để chuộc con. Kể từ khi ấy Xay mới được là người tự do đúng nghĩa. Năm 1992, vợ chồng ông hạ sinh người con trai đầu lòng Sùng A Pó.

Sau nhiều lân di cư, đến khi về sống tại bản Khằm 1, với bản chất siêng năng, chịu khó, cuộc sống của gia đình ông Xay đã trở nên tốt đẹp hơn.

Những quyết định di cư mang tính lịch sử

Với suy nghĩ không thể mãi đói nghèo, không thể mù chữ, năm 1995 ông quyết định đưa gia đình về Khu bảo tồn Pù Hu rồi về Tà Cóm. Rồi 8 đứa con nữa lần lượt ra đời. Ông Xay nhớ lại, ngày ấy Tà Cóm với nhiều cái không như: không đường, không điện, không trạm y tế...cái có ở đây là có rừng núi, có đói nghèo, lạc hậu, có con chữ và có nhiều người nghiện.

Dù có 9 người con nhưng ông Xay nghĩ khác, ông quyết tâm cho con cái chữ để sau này không phải khổ. Ban ngày ông cùng vợ đi làm, đêm xuống ông ngồi giám sát các con học bài. Đứa nào có ý nghỉ học là ông răn đe, khuyên bảo. Năm 2003, cậu con trai Sùng A Pó dời bản Tà Cóm, lưng gùi gạo đi bộ hơn 50km đường rừng ra trung tâm xã Trung Lý học cấp 2. Dấu chân trên con đường tìm chữ của Pó và những người bạn in rõ trên từng cánh rừng, con suối. Trên đường đi, lúc đói Pó và các bạn sẽ lấy cơm nắm ra ăn, dùng nước suối làm canh.

Ông Xay thấy con lội rừng cắt núi đi học trong lòng như lửa đốt. Nghĩ tới những đứa con còn lại liệu có thể bền bỉ theo học như Pó. Hay rồi cái đói, cái khổ lại bắt chúng phải bỏ học giữa chừng. Năm 2006, ông Xay lại táo bạo 1 lần nữa di cư từ Tà Cóm ra bản Khằm 1, xã Trung Lý để thuận tiện cho con cái đi học.

Cả gia đình dắt theo 14 con trâu, 5 con bò, 26 con dê cùng quần áo, xoong nồi, bát đũa rời bản. Đứa lớn như Pó thì địu em, bố mẹ gùi theo đồ đạc. Tờ mờ sáng rời Tà Cóm khi màn đêm buông xuống thì gia đình ông Xay tới bản Khằm 1.

Ông Xay kể lại, bản Khằm 1 ngày ấy người nghiện ma túy nhiều lắm, những vị trí đất đẹp đã có người ở. Ông Xay chọn 1 quả đồi thoai thoải, giáp với quốc lộ 217 để ở. Người Mông ở bản xì xào, nghĩ rằng ông Xay bị tâm thần nên ở nơi được cho nhiều ma quỷ nhất bản. Vợ ông cũng rất e ngại, ông Xay động viên vợ “họ xấu, họ nghiện nhưng mình không được sợ, phải làm hết sức còn nuôi 9 đứa con, rồi cho chúng đi học”.

Sùng A Pó đi học đại học, ông Xay bán không biết bao nhiêu con trâu, con bò để cho con trai đi tìm chữ. Ông nói có lần buộc cả 3 con vào thừng đem xuống chợ xã bán. Có thời điểm, vợ chồng ông Xay có tới hơn 50 con trâu bò, nhưng cứ vơi dần trên con đường tìm chữ của các con. Và thế rồi cả 9 người con của ông Xay cũng lần lượt học hết lớp 12.

Những đứa con biết nghe lời, chăm chỉ học tập và lao động đã đưa kinh tế gia đình ông Xay trở thành điểm sáng của bản Khằm 1.

Người Mông đầu tiên đi xuất khẩu lao động

Ngày con trai Sùng A Bua thi Học viện Biên phòng ánh mắt ông bừng niềm tự hào. Khi biết con trai thiếu 1 điểm ánh mắt ông Xay chùng xuống, lòng nặng trĩu. Sau đó, Bua đi làm công ty Sam Sung ở Bắc Ninh nhưng chẳng tích lũy được gì.

Ông Xay khuyện Bua nên đi xuất khẩu lao động mới có tương lai, có tiền tích lũy. Nghe lời khuyên của bố, Bua đăng ký học rồi thi đậu tiếng Nhật, năm 2021 thì bay sang xứ người. Để có tiền lo chi phí cho con đi xuất khẩu, ông Xay đã bán 6 con bò, 8 con dê, vay thêm anh em được 200 triệu. Số tiền tích lũy được, Bua gửi về cho bố mẹ cùng nuôi các em ăn học. Hết hạn hợp đồng cuối năm 2024, Bua xin gia hạn tiếp tục lao động ở Nhật.

Nhận thấy đi xuất khẩu lao động có tính ổn định và hiệu quả, ông Xay tiếp tục quyết định cho con trai Sùng A Chu và Sùng Thị Dơ học tiếng Nhật rồi đi xuất khẩu lao động sau khi đã hoàn thành chương trình học hết cấp 3.

Ông Xay chia sẻ: Đi xuất khẩu lao động sẽ có thu nhập cao và ổn định hơn. Anh đi trước có tiền gửi về cùng cha mẹ nuôi em ăn học, học xong các em lại đi xuất khẩu lao động để có tiền tích lũy cho cuộc sống sau này. “May có 3 đứa đi xuất khẩu lao động gửi tiền về lo cho thằng em trai Sùng A Phình đang học Đại học Y Thái Nguyên năm thứ 2. Chứ đàn trâu bò hơn 50 con lần lượt được bán đi cho con đi học, rồi đi xuất khẩu lao động cả” - ông Xay cười vui.

Bằng nghị lực phi thường, người đàn ông dân tộc Mông - Sùng A Xay ấy vẫn quyết tâm vượt qua tất cả sóng gió của cuộc đời để vươn lên. Một mình chèo lái đưa gia đình thoát khỏi hủ tục lạc hậu, đói nghèo, mang lại ánh sáng tương lai sau này cho các con bằng tất cả tình yêu thương.