Thứ bảy 15/02/2025 13:49Thứ bảy 15/02/2025 13:49 Hotline: 0326.050.977Hotline: 0326.050.977 Email: toasoan@tapchihuucovietnam.vnEmail: [email protected]

Tag

Đắk Lắk: Cần những giải pháp đồng bộ để phát triển thị trường tín chỉ carbon

Tăng
aa
Giảm
Chia sẻ Facebook
Bình luận
In bài viết
Tỉnh Đắk Lắk đang có lợi thế và tiềm năng rất lớn để phát triển thị trường Carbon, tuy nhiên, địa phương này đang phải đối mặt với nhiều khó khăn như thiếu nhận thức, hạn chế về pháp lý, thiếu tầng hạ tầng và công nghệ và khó khăn trong công việc hợp lý quốc tế.
Đắk Lắk: Cần những giải pháp đồng bộ để phát triển thị trường tín chỉ carbon
Tỉnh Đắk Lắk đang có lợi thế và tiềm năng rất lớn để phát triển thị trường Carbon - Ảnh minh họa.

Những thuận lợi phát triển

Tỉnh Đắk Lắk có diện tích tự nhiên hơn 13 nghìn km2. Với tiềm năng, lợi thế về diện tích đất nông nghiệp rộng lớn, diện tích rừng rộng, đây được xem là một trong ưu thế để tỉnh phát triển thị trường carbon hàng đầu tại Việt Nam.

Về nông nghiệp, tỉnh Đắk Lắk có tổng diện tích cây trồng hơn 600.000 ha, trong đó diện tích cây hàng năm đạt trên 300.000 ha, cây lâu năm trên 350.000 ha, với nhiều cây trông đứng đầu cả nước như cà phê, sầu riêng, hồ tiêu, lúa… Việc áp dụng các phương pháp canh tác bền vững và giảm phát thải trong nông nghiệp có thể giúp Đắk Lắk có lợi từ cơ chế trao đổi Tín chỉ Carbon.

Về lâm nghiệp, Đắk Lắk có diện tích đất có rừng 497,235 ha, gồm rừng tự nhiên 411,930 ha; rừng trồng 85,304 ha, diện tích đất chưa có rừng 240, 047 ha và độ che phủ rừng đạt 38,04 %. Với diện tích rừng hiện có, tỉnh Đắk Lắk được đánh giá là nguồn hấp thụ và tích lũy Carbon để hình thành khối lượng lớn tín chỉ Carbon có thể mua bán, tạo tiềm năng kinh tế cho doanh nghiệp và người dân.

Đắk Lắk: Cần những giải pháp đồng bộ để phát triển thị trường tín chỉ carbon
Tỉnh đã phối hợp với Cục Lâm nghiệp tổ chức 5 cuộc Hội thảo tham vấn các nội dung để triển khai thị trường tín chỉ Carbon tại tỉnh và các huyện Krông Bông, Lắk, M’ Drắk và Buôn Đôn.

Xác định đây là xu hướng phát triển thị trường Carbon hiện nay và trong tương lai, tỉnh Đắk Lắk đã đề xuất với Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho phép tỉnh triển khai Đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ Carbon từ giảm phát thải nhà kính thông qua chống mất rừng và suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng; bảo tồn, nâng cao trữ lượng Carbon rừng (REDD+). Tỉnh đã phối hợp với Cục Lâm nghiệp tổ chức 5 cuộc Hội thảo tham vấn các nội dung để triển khai thị trường tín chỉ Carbon tại tỉnh và các huyện Krông Bông, Lắk, M’ Drắk và Buôn Đôn. Đồng thời cung cấp tài liệu, số liệu hỗ trợ nghiên cứu đánh giá thị trường Carbon rừng là cơ sở đàm phán, triển khai thị trường Carbon.

Phối hợp với Công ty cổ phần Net Zero triển khai mô hình “Giải pháp lúa xanh giảm phát thải và tăng năng xuất” tại huyện Krông Ana với diện tích 4,2 ha. Triển khai dự án sản xuất ca cao theo phương thức canh tác nông nghiệp bền vững nhằm hỗ trợ phá triển sinh kế tại Việt Nam của công ty TNHH Puratos Grand - Place Việt Nam.

Đắk Lắk là một trong những vùng sản xuất nông nghiệp chủ lực, đặc biệt trong các lĩnh vực như cà phê và hồ tiêu. Việc áp dụng các phương pháp canh tác bền vững và giảm phát thải trong nông nghiệp có thể giúp tỉnh Đắk Lắk có lợi từ cơ chế trao đổi tín chỉ carbon. Trong bối cảnh toàn cầu chú ý đến việc giảm phát khí nhà kính, Đắk Lắk có thể trở thành một điểm đến thu hút các nguồn đầu tư quốc tế cho các dự án tín chỉ Cacbon.

Khó khăn, thách thức

Đắk Lắk: Cần những giải pháp đồng bộ để phát triển thị trường tín chỉ carbon
Phần lớn các sản phẩm nông nghiệp tại Đắk Lắk vẫn sản xuất theo quy mô nhỏ lẻ, điều này tạo ra nhiều khó khăn trong việc triển khai các dự án tín chỉ carbon quy mô lớn.

Mặc dù tỉnh Đắk Lắk có nhiều lợi thế, tiềm năng, nhưng việc sự phát triển thị trường tín chỉ Carbon đang gặp phải những khó khăn thách thức. Phần lớn diện tích sản xuất nông lâm nghiệp chưa được quản lý theo các tiêu chuẩn quản lý bền vững, diện tích được tính tín chỉ Carbon mới triển khai bước đầu đang còn manh mún sơ khai.

Một trong những rào cản lớn nhất đối với sự phát triển thị trường tín chỉ Carbon tại Đắk Lắk là sự thiếu hụt kiến thức và nhận thức của người dân, doanh nghiệp và các cơ quan quản lý về cách thức hoạt động và lợi ích của thị trường này. Chính vì vậy, việc nâng cao nhận thức về thị trường carbon, Tín chỉ Carbon và các quy trình tham gia vào thị trường này là rất quan trọng.

Ông Phạm Công Trí - Chuyên gia về cảnh quan bền vững, cố vấn kỹ thuật cao cấp chia sẻ: Thực hiện việc này trong giai đoạn này, các hộ nông dân, hợp tác xã hay doanh nghiệp khó có thể tự mình làm được.Vì vậy, nhà nước cũng cần có một công cụ chính sách để hỗ trợ về mặt kỹ thuật, phương pháp, cách làm. Thậm chí là hỗ trợ kể cả về mặt tín dụng, vì thay đổi một phương thức canh tác mới thì đối với các hộ nông dân nghèo nhất ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nếu không có chính sách hỗ trợ thì rất khó khăn

Mặc dù Chính phủ Việt Nam đang cố gắng xây dựng các chính sách liên kết đến thị trường carbon, nhưng khung pháp lý vẫn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc thực hiện các dự án Carbon tín chỉ một cách minh bạch và hiệu quả. Để phát triển thị trường carbon, Đắk Lắk cần có công nghệ tiên tiến để đo, giám sát và báo cáo lượng phát khí thải nhà kính. Tuy nhiên, hạ tầng kỹ thuật và công nghệ tại địa phương vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu này.

Phần lớn các sản phẩm nông nghiệp tại Đắk Lắk vẫn sản xuất theo quy mô nhỏ lẻ, điều này tạo ra nhiều khó khăn trong việc triển khai các dự án tín chỉ carbon quy mô lớn. Hình thức sản xuất thiếu sự liên kết giữa các hộ nông dân, dẫn đến khó khăn trong việc đo lường, giám sát lượng phát thải khí nhà kính và không thể đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường carbon quốc tế.

Việc tổ chức các dự án tín chỉ Carbon đòi hỏi phải có quy mô sản xuất lớn, quy trình canh tác bền vững và khả năng giám sát liên tục để đảm bảo lượng phát thải được giảm một cách đáng tin cậy. Khi nông dân làm việc theo các mô hình sản xuất nhỏ lẻ, rất khó để tập trung được một lượng lớn tín chỉ Carbon để có thể thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư. Thực tế này ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư, triển khai các dự án tín chỉ Carbon và thiếu sự liên kết hợp tác.

Giải pháp đồng bộ phát triển thị trường tín chỉ Carbon

Trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện chương trình Kinh tế xanh, Kinh tế tuần hoàn và cam kết của Liên Hợp Quốc về chống biến đổi khí hậu, với mục tiêu đạt mức phát thải Carbon ròng bằng 0 vào năm 2050, UBND tỉnh Đắk Lắk tập trung chỉ đạo triển khai một số nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm nhằm chuẩn bị và sẵn sàng tham gia thị trường Carbon trong thời gian tới.

Đẩy mạnh phát triển nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, với mức phát thải Carbon thấp, thân thiện với môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tăng cường bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học, khai thác và sử dụng bền vững diện tích rừng hiện có nhằm giảm phát thải… tại Đắk Lắk đang hướng đến mục đích này. Đắk Lắk tập trung huy động nguồn lực, đổi mới công nghệ và tái cơ cấu ngành nông nghiệp nhằm góp phần thực hiện cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Ông Nguyễn Thiên Văn, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk chia sẻ: Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và tham gia hiệu quả vào thị trường tín chỉ Carbon, tỉnh Đắk Lắk chú trọng tập trung vào giảm phát thải và tăng hấp thụ. Đối với giảm phát thải trong ngành công nghiệp thì tập trung phát triển ngành năng lượng tái tạo; chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn; ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại trong sản xuất tiết kiệm nhiên liệu, thân thiện với môi trường.

Định hướng phát triển nông nghiệp thông minh để giảm phát thải thông qua các biện pháp như ứng dụng các giải pháp quản lý cây trồng tổng hợp; áp dụng các công nghệ trong trồng trọt giảm phát thải; hiện đại hoá hệ thống tưới; chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp; sử dụng phân bón nông nghiệp hữu cơ; tuần hoàn chất thải nông nghiệp làm phân hữu cơ; phát triển sử dụng khí sinh học; giảm phát thải ra môi trường. Quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, lấy lâm nghiệp làm vai trò quan trọng trong giảm nhẹ phát thải khí và thích ứng với biến đổi khí hậu, là lĩnh vực duy nhất có phát thải ròng âm. Chỉ đạo tập trung bảo vệ chặt chẽ diện tích rừng tự nhiên hiện có, tăng cường trồng rừng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên, nuôi dưỡng, làm giàu rừng; khuyến khích và hỗ trợ phát triển các mô hình nông lâm kết hợp, phục hồi các diện tích rừng suy giảm trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh…

Theo ông Trần Minh Tiến - Tổng giám đốc Công ty cổ phần Net Zero Carbon cho biết: Việc tạo ra Tín chỉ Carbon không chỉ đơn giản là một mục tiêu, mà quan trọng hơn là các tín chỉ này phải được thị trường chấp nhận và có người mua. Đây là yếu tố quyết định sự thành công của bất kỳ dự án Tín chỉ Carbon nào. Ông Tiến nhấn mạnh rằng, để đạt được điều này, các Tín chỉ Carbon phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe và phải được chứng nhận bởi các tổ chức uy tín. Điều này giúp đảm bảo rằng tín chỉ Carbon thực sự có giá trị trên thị trường quốc tế, mang lại nguồn thu từ các giao dịch tín chỉ Carbon và thu hút được các nhà đầu tư. Lựa chọn đơn vị tư vấn phát triển và chứng thực Tín chỉ Carbon. Để đảm bảo Tín chỉ Carbon được thị trường chấp nhận, Đắk Lắk cần đặc biệt chú trọng trong việc lựa chọn các đơn vị tư vấn phát triển dự án và chứng thực Tín chỉ Carbon. Các đơn vị này phải là những tổ chức có uy tín quốc tế và được các thị trường lớn, như châu Âu và Mỹ, công nhận.

Phát triển thị trường carbon bền vững tại Đắk Lắk, việc xây dựng và duy trì các dự án tín chỉ carbon có vai trò hết sức quan trọng. Cùng với cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả, các dự án cần gắn kết chặt chẽ với các hoạt động bảo vệ môi trường, phát triển nông nghiệp và nâng cao sinh kế cho người dân. Chỉ khi đó, thị trường carbon mới có thể đóng góp lâu dài vào sự phát triển bền vững của tỉnh và đáp ứng được các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính./.

Bài liên quan

Canh tác mía bền vững: Hướng đi tất yếu cho ngành mía đường Việt Nam

Canh tác mía bền vững: Hướng đi tất yếu cho ngành mía đường Việt Nam

Ngành mía đường Việt Nam đang đứng trước những thách thức lớn về phát thải khí nhà kính và tác động môi trường. Việc chuyển đổi sang mô hình canh tác bền vững, giảm phát thải, không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn mở ra cơ hội phát triển mới cho ngành.
Thị trường Carbon tại Việt Nam: Bước tiến quan trọng trong ứng phó với biến đổi khí hậu

Thị trường Carbon tại Việt Nam: Bước tiến quan trọng trong ứng phó với biến đổi khí hậu

Thủ tướng Chính phủ vừa phê duyệt Đề án "Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam" theo Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.
Lâm nghiệp dẫn đầu thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam

Lâm nghiệp dẫn đầu thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam

Lâm nghiệp đang dẫn đầu thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam với dự án rừng quy mô lớn mang về hàng triệu USD, trong khi các lĩnh vực như điện gió, biogas và thủy điện cũng tích cực tham gia vào thị trường đầy tiềm năng này.
Nông nghiệp Việt Nam hướng tới Net Zero: Giải pháp từ tín chỉ carbon

Nông nghiệp Việt Nam hướng tới Net Zero: Giải pháp từ tín chỉ carbon

Nông nghiệp Việt Nam đang nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050.
Yên Bái: Khẳng định vị thế tiên phong trong thị trường Carbon rừng

Yên Bái: Khẳng định vị thế tiên phong trong thị trường Carbon rừng

Yên Bái đang nỗ lực khẳng định vị thế tiên phong trong thị trường carbon rừng đầy triển vọng, bằng việc phát triển bền vững nguồn tài nguyên rừng phong phú với độ che phủ lên tới 63%, kết hợp bảo vệ rừng với nâng cao chất lượng, hiệu quả rừng trồng, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
"Săn" tín chỉ carbon: Cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt

"Săn" tín chỉ carbon: Cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt

Thị trường carbon đang nổi lên như một công cụ quan trọng trong nỗ lực toàn cầu nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy phát triển bền vững.

CÁC TIN BÀI KHÁC

Đồng Tháp tiên phong thực hiện Đề án lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp

Đồng Tháp tiên phong thực hiện Đề án lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp

Đồng Tháp đang triển khai mạnh mẽ Đề án sản xuất lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp với mục tiêu 50.000 ha tham gia chương trình vào năm 2025. Tỉnh tập trung vào các giải pháp giảm thiểu tác động đến môi trường, nâng cao năng suất và giá trị hạt gạo, hướng đến tăng trưởng xanh và bền vững cho ngành nông nghiệp.
Lào Cai quyết tâm phủ xanh đất trống, đồi núi trọc năm 2025

Lào Cai quyết tâm phủ xanh đất trống, đồi núi trọc năm 2025

Với mục tiêu trồng hơn 1.800 ha rừng sản xuất và khoanh nuôi tái sinh trên 2.843 ha, nâng tỷ lệ che phủ rừng đạt trên 60%, tỉnh Lào Cai đang nỗ lực triển khai kế hoạch trồng rừng ngay từ những ngày đầu năm 2025.
Canh tác mía bền vững: Hướng đi tất yếu cho ngành mía đường Việt Nam

Canh tác mía bền vững: Hướng đi tất yếu cho ngành mía đường Việt Nam

Ngành mía đường Việt Nam đang đứng trước những thách thức lớn về phát thải khí nhà kính và tác động môi trường. Việc chuyển đổi sang mô hình canh tác bền vững, giảm phát thải, không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn mở ra cơ hội phát triển mới cho ngành.
Dự báo sinh vật gây hại và biện pháp phòng trừ trên lúa vụ Xuân 2025 tại Nghệ An

Dự báo sinh vật gây hại và biện pháp phòng trừ trên lúa vụ Xuân 2025 tại Nghệ An

Vụ Xuân 2025, toàn tỉnh Nghệ An có kế hoạch gieo cấy 90.500 ha lúa, trong đó lúa lai chiếm 45,3% (41.000 ha), lúa thuần chiếm 54,7% (49.500 ha). Thời vụ được bố trí để lúa trỗ tập trung từ 20 - 30/4/2025 nhằm đảm bảo năng suất và chất lượng cây trồng.
Cây cao su: Từ Amazon đến những vành đai xanh Việt Nam

Cây cao su: Từ Amazon đến những vành đai xanh Việt Nam

Cây cao su, với tên khoa học Hevea brasiliensis, là một loại cây công nghiệp quan trọng, nổi tiếng với khả năng sản xuất mủ cao su, một nguyên liệu thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp. Hành trình của cây cao su từ rừng rậm Amazon đến khắp các vành đai nhiệt đới trên thế giới, trong đó có Việt Nam, là một câu chuyện đầy thú vị về sự khám phá, khai thác và phát triển.
Rau củ quả "độc đáo": Câu chuyện thích ứng của nông sản và người tiêu dùng Australia

Rau củ quả "độc đáo": Câu chuyện thích ứng của nông sản và người tiêu dùng Australia

Biến đổi khí hậu đang tạo ra những thách thức mới cho ngành nông nghiệp toàn cầu, trong đó có Australia. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt... ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng nông sản.
Quảng Ninh quyết tâm phủ xanh đất rừng sau bão

Quảng Ninh quyết tâm phủ xanh đất rừng sau bão

Quảng Ninh đặt mục tiêu trồng 31.847 ha rừng tập trung trong năm 2025 để khôi phục diện tích rừng bị thiệt hại nặng nề do bão số 3, với quyết tâm đưa tỷ lệ che phủ rừng đạt trên 42% và thúc đẩy kinh tế rừng phục hồi, phát triển.
Lữ đoàn 172, Vùng 3 Hải quân: “Vui Xuân, đón Tết không quên nhiệm vụ”!

Lữ đoàn 172, Vùng 3 Hải quân: “Vui Xuân, đón Tết không quên nhiệm vụ”!

Lộc non đâm chồi, muôn hoa khoe sắc báo hiệu một mùa Xuân mới lại về trên mọi miền Tổ quốc! “Vui Xuân, đón Tết không quên nhiệm vụ” là mệnh lệnh, tinh thần của cán bộ, chiến sĩ Hải quân luôn sẵn sàng chiến đấu trong mọi tình huống, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Nông dân Đồng Tháp "trúng mùa" nhờ Đề án lúa chất lượng cao

Nông dân Đồng Tháp "trúng mùa" nhờ Đề án lúa chất lượng cao

Đồng Tháp tiên phong phát triển lúa chất lượng cao, phát thải thấp theo Đề án 1 triệu héc-ta, giúp tăng thu nhập, bảo vệ môi trường. Nông dân tích cực tham gia, áp dụng kỹ thuật mới, công nghệ tiên tiến. Mô hình điểm tại HTX Thắng Lợi thành công với năng suất tăng, chi phí giảm, phát thải CO2 thấp.
Rác thải nông nghiệp - Nguồn “tài nguyên” có thể tái khai thác phục vụ nông nghiệp hữu cơ

Rác thải nông nghiệp - Nguồn “tài nguyên” có thể tái khai thác phục vụ nông nghiệp hữu cơ

Phân bón là sản phẩm không thể thiếu trong canh tác nông nghiệp, tuy nhiên tại Việt Nam, phân bón hóa học vẫn đang chiếm tỷ trọng tiêu thụ lớn, được sản xuất công nghiệp với công nghệ cũ sử dụng nhiều hóa chất không thân thiện với thực vật, đồng thời xả thải gây ô nhiễm không khí và nguồn nước. Những năm gần đây, trước sức ép chuyển đổi từ nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp hữu cơ; để bền vững hóa sản xuất nông sản, đồng thời tăng giá trị xuất khẩu đã tạo động lực cho nhiều doanh nghiệp và hộ canh tác chuyển đổi từ phân bón hóa học sang sử dụng phân bón hữu cơ.
Nâng cao nhận thức về nông nghiệp và nông nghiệp hữu cơ qua giáo dục

Nâng cao nhận thức về nông nghiệp và nông nghiệp hữu cơ qua giáo dục

Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng phát triển, việc trẻ em xa rời với nông nghiệp, với nguồn gốc thực phẩm đang trở thành một vấn đề đáng báo động. Nhiều em nhỏ chỉ quen thuộc với những sản phẩm chế biến sẵn trên kệ siêu thị mà không hề có khái niệm về quá trình sản xuất ra chúng. Điều này không chỉ tạo nên khoảng cách giữa con người với thiên nhiên mà còn ảnh hưởng đến nhận thức về an ninh lương thực và phát triển bền vững.
Nông nghiệp hữu cơ giữa lòng đô thị

Nông nghiệp hữu cơ giữa lòng đô thị

Như chúng ta đã biết, Nông nghiệp đô thị là một hình thức sản xuất nông sản ngay trong các khu vực đô thị. Đây là quá trình trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và các hoạt động nông nghiệp khác diễn ra trong phạm vi đô thị, nơi có mật độ dân cư cao và nhiều công trình xây dựng. Nông nghiệp đô thị được đánh giá là đã tích hợp được nhiều lợi ích trong cùng một việc làm đó là vừa tạo ra cảnh quan môi trường gần với thiên nhiên, vừa cung cấp thực phẩm tươi sống cho người dân và góp phần bảo vệ môi trường sống đô thị. Nông nghiệp đô thị có thể bao gồm nhiều hình thức sản xuất khác nhau, từ trồng các loại cây trong nhà, trên mái, sân thượng, khu vườn tiểu cảnh, công viên cộng đồng, cho đến việc nuôi trồng thủy sản như cá cảnh, aquaponics kết hợp chuỗi thức ăn tuần hoàn của nuôi cá với trồng rau và gia súc quy mô nhỏ như chim, gà, thỏ, thú cưng...
XEM THÊM
Based on MasterCMS Ultimate Edition 2024 v2.9
Quay về đầu trang
Giao diện máy tính