Trồng giống dẻ ghép, chăm sóc đúng kỹ thuật sẽ cho năng suất đạt 20 – 25 tạ hạt dẻ/ha, cao hơn so với trồng dẻ ươm hạt.

Nguồn lực thúc đẩy phát triển cây dẻ

Nhận thấy giá trị to lớn của hạt dẻ và những rào cản về vốn, kỹ thuật, cung cầu, để nâng tầm cây trồng bản địa, các cấp chính quyền tỉnh Cao Bằng, các tổ chức tín dụng, những hợp tác xã tiên phong và chính những người nông dân đã tích cực phát triển trồng cây dẻ ở những xã có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp thành cây trồng mũi nhọn, tạo nguồn thu nhập chính cho người dân, gắn liền với phát triển du lịch.

Để giải quyết bài toán thiếu vốn cho những hộ nông dân muốn mở rộng sản xuất, Phòng giao dịch Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) Trùng Khánh với dòng vốn vay ưu đãi, lãi suất thấp, thủ tục tinh gọn đã thực sự trở thành một “bà đỡ” tiếp thêm nguồn lực cho người nông dân đầu tư vào trồng cây dẻ, phát triển kinh tế gia đình. Bà Hoàng Thu Phương, Giám đốc Phòng giao dịch NHCSXH Trùng Khánh, chia sẻ “Xác định cây dẻ là hướng đi giảm nghèo bền vững của nông dân, đơn vị đã phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính trị - xã hội như: Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh các xã vùng trồng thẩm định, giải ngân nhanh chóng, đưa nguồn vốn chính sách đến đúng đối tượng”. Chỉ trong 8 tháng đầu năm 2025 đã có hơn 2.200 lượt khách hàng được vay vốn, trong đó có gần 500 hộ nghèo và cận nghèo theo các chương trình. Nhiều hộ nghèo, cận nghèo đã sử dụng vốn vay ưu đãi để đầu tư trồng mới cây dẻ theo Đề án Nông nghiệp thông minh của tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2020 – 2025, tầm nhìn năm 2030.

Bà Mã Thị Niệm, Tổ trưởng Tổ tiết kiệm và vay vốn ở xóm Keo Nà, xã Đàm Thủy cho biết, tổ của bà đang quản lý dư nợ các chương trình gần 3 tỷ đồng cho 40 hộ vay. “Nhiều hộ vay vốn là để trồng dẻ. Trước đây chỉ dám vay 20-30 triệu đồng, giờ nhiều hộ đã vay đến 50 triệu đồng, có hộ vay tối đa 100 triệu đồng để mở rộng diện tích”.

Dòng vốn chính sách đã giúp người dân đầu tư mua cây giống, công cụ lao động, khơi dậy ý chí vươn lên, thay đổi nếp nghĩ trông chờ, ỷ lại. Từ đó, nông dân các xã có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp đã đầu tư vào phát triển trồng dẻ thay thế nhiều diện tích canh tác cây ngô, sắn kém hiệu quả. Giai đoạn 2021 - 2024, xã Đàm Thủy đã trồng mới 80 ha cây dẻ, góp phần quan trọng vào mục tiêu chung của toàn vùng.

Ông Tăng Quốc Đoàn, Phó Chủ tịch UBND xã Trùng Khánh, nhận định "Nguồn vốn tín dụng chính sách xã hội hỗ trợ quan trọng trong phát triển kinh tế, giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới". Nhiều hộ nghèo có thể đầu tư trồng cây dẻ, giúp ổn định kinh tế và nâng cao thu nhập bền vững. Chính quyền địa phương cũng phối hợp chặt chẽ với Phòng giao dịch CSXH Trùng Khánh và các đoàn thể để tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật và giám sát sử dụng vốn vay, nhằm đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả. Trong 8 tháng đầu năm 2025, doanh số cho vay cả xã Trùng Khánh là 44.399 triệu đồng cho hơn 2.000 khách hàng vay vốn, trong đó nhiều hộ sử dụng vốn ưu đãi để nhân rộng diện tích cây dẻ.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Đàm Thủy (Cao Bằng) lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 – 2030 đặt mục tiêu xây dựng từ 5-7 mô hình du lịch trải nghiệm vườn dẻ.

Áp dụng kỹ thuật canh tác mới, thay đổi tư duy sản xuất

Nếu vốn là điều kiện cần, thì khoa học kỹ thuật chính là điều kiện đủ để tạo ra bước đột phá. Nút thắt lớn nhất về thời gian sinh trưởng và năng suất không đồng đều của cây dẻ trồng bằng hạt đã được tháo gỡ bởi kỹ thuật ghép giống.

Trong khu vườn ươm rộng hơn 1 ha của Hợp tác xã Bích Loan (HTX), xã Trùng Khánh mỗi năm sản xuất hơn 3 vạn cây giống ghép chất lượng cao, cung cấp cho người dân trong vùng và các địa phương lân cận. Ông Hà Mạc Cương, Phó giám đốc HTX, cho hay “Nếu ươm bằng hạt, phải mất gần 2 năm cây mới đủ tiêu chuẩn xuất vườn và mất thêm 7 - 10 năm trồng mới cho quả mà nhiều cây không sai quả hoặc chất lượng kém. Với giống cây dẻ ghép chỉ trồng 4 - 5 năm đã cho thu hoạch, quả sai và chất lượng ổn định”.

Theo ông Cương ra thăm khu vườn trồng thực nghiệm 500 cây dẻ ghép từ năm 2020 của HTX. Mới năm thứ tư mà cây đã cho sai quả. HTX đã đầu tư bài bản hệ thống tưới tự động, nghiên cứu quy trình bón phân, tỉa cành, tạo tán một cách khoa học. Tỷ lệ cây sống sau khi ghép đạt trên 90%, mở ra kỳ vọng cho nhân rộng mô hình.

Bà Hứa Thị Sảng ở xóm Đoỏng Luông - Chi Choi, xã Đình Phong trồng dẻ tự phát nhiều năm nên hiệu quả không cao, sau khi được HTX hướng dẫn cách trồng giống ghép và chăm sóc theo kỹ thuật, cây dẻ phát triển tốt cho năng suất đạt khoảng 20 – 25 tạ/ha cao hơn hẳn so với trồng ươm hạt. “Những hộ nghèo, cận nghèo đều được Nhà nước hỗ trợ giống ghép, có kiểm tra tỷ lệ cây mọc, chỉ cần có đất thì trồng được ngay”. Bà Sáng chia sẻ.

Tại xã Đàm Thủy, Công ty TNHH Nasan Green cũng đã xây dựng một vườn ươm rộng hơn 2 héc-ta và trồng thực nghiệm hàng trăm cây dẻ ghép. Kết quả cũng rất khả quan, tỷ lệ ra hoa, đậu quả đạt 90%. Sự thành công của mô hình trồng dẻ ghép đã tạo cú hích, rút ngắn thời gian kiến thiết cơ bản, giúp người nông dân nhanh chóng có thu nhập. Việc cung cấp giống ghép có chất lượng, chuyển giao kỹ thuật vào sản xuất đã làm thay đổi tư duy canh tác của nông dân. Tuy nhiên, hiện nhiều người dân vẫn lựa chọn cả trồng cây ghép và cây ươm hạt. Họ lý giải, cây ghép cho thu hoạch sớm “lấy ngắn nuôi dài”, nhưng cây ươm hạt tuy lâu cho quả, nhưng có vòng đời đến 50 năm, giá trị kinh tế về lâu dài sẽ ổn định hơn.

Hợp tác xã Bích Loan, xã Trung Khánh (Cao Bằng) mỗi năm sản xuất hơn 3 vạn giống dẻ ghép chất lượng cao, cung cấp cho người dân trong vùng và các địa phương lân cận.

Đồng bộ chính sách để phát triển bền vững

Đề án Nông nghiệp thông minh của tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2020 – 2025, tầm nhìn 2030 đã xác định cây dẻ là một trong những cây trồng chủ lực, đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ hình thành vùng trồng dẻ tập trung quy mô 1.000 ha. Khai thác một mô hình du lịch nông nghiệp trên cơ sở mở rộng diện tích sản xuất song song với bảo tồn cảnh quan thiên nhiên, vệ sinh môi trường và phát triển du lịch… Huyện Trùng Khánh (cũ) và các xã kế thừa đã tập trung nguồn lực, ban hành các chính sách hỗ trợ cụ thể. HĐND huyện Trùng Khánh ( cũ) đã có nghị quyết riêng về hỗ trợ phát triển cây dẻ gắn với du lịch, giao chỉ tiêu cho các xã trọng điểm trồng mới từ 15 - 30 ha cây dẻ mỗi năm.

Hộ ông Chu Văn Quân, xóm Tân Phong, xã Đàm Thủy, là một trong những hộ hưởng lợi từ chính sách này. Gia đình ông được xã cấp miễn phí giống để trồng 100 cây dẻ trên diện tích đất trồng ngô kém hiệu quả. “Cả xóm tôi có 40 hộ đều trồng dẻ. Xã giao chỉ tiêu, cấp giống, có cán bộ hướng dẫn kỹ thuật nên bà con phấn khởi lắm. Bây giờ nhà tôi có 300 cây dẻ, trong đó 200 cây đã cho thu hoạch”. Ông Quân vui vẻ kể.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã Đàm Thủy lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 – 2030, xác định cây dẻ là cây trồng chủ lực, gắn với định hướng phát triển du lịch sinh thái. Tận dụng lợi thế có các danh thắng nổi tiếng như Thác Bản Giốc, Động Ngườm Ngao, xã đặt mục tiêu xây dựng từ 5 - 7 mô hình du lịch trải nghiệm vườn dẻ. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, xã còn gặp không ít khó khăn. Ông Hoàng Văn Thuyên, Phó Chủ tịch UBND xã Đàm Thủy thừa nhận, việc mở rộng diện tích trồng dẻ vẫn còn vướng mắc do đất canh tác manh mún và thủ tục chuyển đổi đất rừng phòng hộ sang đất phát triển cây dẻ lại liên quan đến nhiều thủ tục pháp lý.

Một vấn đề khác là việc quản lý thương hiệu. Hạt dẻ Trùng Khánh, Đàm Thủy, Đình Phong... nổi tiếng với vị thơm ngon, hạt mẩy không lẫn với dẻ nơi khác. Trước mắt cần phải có bao bì, nhãn mác rõ ràng để phân biệt với sản phẩm hạt dẻ Trung Quốc. Việc đầu tư hạ tầng và máy móc để bảo quản sau thu hoạch cũng là một bài toán cần lời giải để hạt dẻ Trùng Khánh phát triển bền vững.

Với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và sự tích cực của các doanh nghiệp, HTX cùng sự tham gia của người dân, chắc chắn hạt dẻ Trùng Khánh sẽ được vươn xa.