Mô hình sản xuất hữu cơ tại Farm Riti - Cúc Chi tại Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.

Từ những kết quả thực tiễn đã đạt được trên đồng ruộng

Thực hiện Đề án 885 của Chính phủ và các chính sách riêng của tỉnh, diện tích sản xuất hữu cơ ở Ninh Bình tuy chưa lớn nhưng đã có những kết quả bước đầu đáng khích lệ. Đến năm 2024, toàn tỉnh có 25,9ha được cấp chứng nhận hữu cơ (tập trung ở cây dược liệu như trà hoa vàng, giảo cổ lam, sâm Cúc Phương, cà gai leo…), gần 5.000ha lúa và hơn 700ha rau màu sản xuất theo hướng hữu cơ; khoảng 6000ha canh tác lúa giảm phát thải khí nhà kính. Đặc biệt, 1389ha vùng nuôi ngao Rạng Đông - Kim Sơn được chứng nhận quốc tế ASC - đưa Ninh Bình trở thành một trong những địa phương có sản phẩm thủy sản hữu cơ được quốc tế chứng nhận.

Bên cạnh đó, nhiều mô hình sản xuất gắn với du lịch trải nghiệm đã hình thành và tạo dấu ấn: “Cánh đồng lúa sắc vàng Tam Cốc”, “Đầm sen Hang Múa”, “Farm Riti – Cúc Chi” hay các khu trồng trà hoa vàng Cúc Phương… Những mô hình này không chỉ cung cấp sản phẩm hữu cơ, sinh thái mà còn trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn, thu hút hàng triệu lượt khách trong và ngoài nước công nhận.

Có được kết quả này là do tỉnh đã triển khai đồng bộ các chính sách: Chính sách hỗ trợ lúa đặc sản, rau quả hữu cơ, ứng dụng công nghệ cao. Chính sách hỗ trợ cơ giới hóa, khuyến khích tích tụ ruộng đất. Chính sách phát triển hợp tác xã, liên kết chuỗi, gắn kết “4 nhà”. Chính sách quảng bá, thương hiệu và xúc tiến thương mại, giúp nhiều sản phẩm OCOP và hữu cơ có mặt trên sàn thương mại điện tử, siêu thị, hệ thống phân phối lớn…. Qua đó, nông nghiệp hữu cơ, sinh thái từng bước khẳng định vị thế, đóng góp vào sự phát triển kinh tế đa giá trị.

Đến những khó khăn, thách thức hiện hữu từ thực tiễn

Dù có nhiều nỗ lực, nông nghiệp hữu cơ và nông nghiệp sinh thái ở Ninh Bình vẫn đối mặt với không ít thách thức.

Đầu tiên phải kể đến đó là diện tích được chứng nhận hữu cơ còn khiêm tốn: So với tiềm năng đất đai gần 260 nghìn ha nông nghiệp, diện tích hữu cơ được chứng nhận chỉ mới đạt 25,9ha – một con số rất nhỏ, chưa tương xứng với lợi thế của tỉnh.

Thứ hai, cũng như các tỉnh Đồng bằng sông Hồng khác, việc sở hữu đất đai còn manh mún (Bình quân 1ha lúa do khoảng 5 hộ canh tác), điều này gây khó khăn cho việc áp dụng quy trình hữu cơ khép kín, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận theo tiêu chuẩn quốc tế.

Thứ ba, với chi phí sản xuất cao (giá phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học,… cao hơn so với phân bón vô cơ); năng suất các sản phẩm hữu cơ còn hạn chế kết hợp với giá cả chưa ổn định và thị trường tiêu thụ chưa thực sự rộng mở khiến cho nông dân chưa có nhiều động lực mạnh mẽ để chuyển đổi.

Thứ tư, tác động của điều kiện xã hội do lao động nông nghiệp già hóa, thiếu lực lượng trẻ có trình độ và tác động của biến đổi khí hậu: Hạn hán, ngập úng, xâm nhập mặn… ảnh hưởng đến canh tác hữu cơ, đặc biệt là lúa và thủy sản.

Thứ năm, đó là công tác chứng nhận hữu cơ: Quy trình, thủ tục khắt khe, đòi hỏi thời gian và chi phí, khiến nhiều mô hình chỉ dừng ở “sản xuất theo mô hình tốt hữu cơ” chứ chưa được chứng nhận.

Ninh Bình có nhiều mô hình sản xuất gắn với du lịch trải nghiệm đã hình thành và tạo dấu ấn.

Khai thác tối đa tiềm năng lợi thế trong giai đoạn mới sau khi sát nhập

Sau sát nhập tỉnh Ninh Bình mới (trên cơ sở sáp nhập của 03 tỉnh Ninh Bình, Nam Định và Hà Nam cũ) có nhiều điều kiện đặc thù để phát triển mạnh mẽ nông nghiệp hữu cơ, sinh thái và gắn với du lịch đó là:

Tiềm năng đất đai rộng lớn với nhiều loại đất để phát triển nông nghiệp từ miền núi tới đồng bằng và ven biển bao gồm trên 148,7 nghìn ha đất trồng lúa; trên 183 nghìn ha đất trồng cây hàng năm; trên 21,8 nghìn ha đất trồng cây lâu năm; 37,3 nghìn ha đất lâm nghiệp; trên 31 nghìn ha đất nuôi trồng thủy sản; gần 100 ha đất chăn nuôi tập trung và trên 2,4 nghìn ha đất nông nghiệp khác.

Đa dạng hệ sinh thái: Từ vùng đồng bằng, ven biển (vùng biển Kim Sơn - Hải Hậu - Giao Thủy nằm trong Khu Dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng), đến trung du, núi đá vôi Tràng An, rừng Cúc Phương mỗi vùng thích hợp với một loại sản phẩm hữu cơ đặc trưng (lúa gạo, thủy sản, rau màu, dược liệu).

Có nhiều sản phẩm nông nghiệp đặc hữu và lợi thế như: Lúa gạo đặc sản: Gạo Kim Sơn (Ninh Bình), gạo tám xoan (Nam Định), gạo nếp cái hoa vàng (Hà Nam). Sản phẩm dược liệu và rau màu: Vùng dược liệu Cúc Phương, rau Gia Viễn (Ninh Bình), rau Trác Văn (Hà Nam), rau Nghĩa Hưng (Nam Định). Chăn nuôi đặc sản: Dê núi Ninh Bình, bò sữa Hà Nam, vịt biển Nam Định, gà ri lai, lợn bản địa. Thủy sản: Ngao Kim Sơn (đã được cấp chứng nhận ASC quốc tế), cá đồng, tôm sú – tôm càng xanh – cua biển vùng ven biển Nam Định và Ninh Bình… Đây là những sản phẩm hoàn toàn có thể phát triển theo hướng hữu cơ, kết hợp với xây dựng thương hiệu OCOP và du lịch trải nghiệm.

Gắn kết nông nghiệp với du lịch: Ninh Bình là điểm đến nổi tiếng toàn cầu, đón hàng triệu khách du lịch mỗi năm. Các mô hình “cánh đồng du lịch”, “trang trại hữu cơ gắn trải nghiệm”, “vườn dược liệu sinh thái” có dư địa phát triển rất lớn, vừa nâng cao giá trị nông sản vừa tạo việc làm tại chỗ cho người dân.

Bên cạnh đó không thể không kể đến điều kiện kinh tế – xã hội của tỉnh với dân cư đông, có truyền thống sản xuất nông nghiệp lâu đời, lực lượng lao động dồi dào, hệ thống hạ tầng giao thông và logistics thuận lợi: Cao tốc Bắc – Nam, quốc lộ 1A, đường ven biển, cảng biển Ninh Cơ, cảng Ninh Phúc; Có các cơ sở chế biến lớn (như Công ty cổ phần chế biến thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao, PepsiCo Foods Việt Nam…), góp phần tạo chuỗi giá trị nông sản hữu cơ khép kín từ sản xuất – chế biến – tiêu thụ.

Tỉnh Ninh Bình định hướng xây dựng một nền nông nghiệp sinh thái - hữu cơ - đa giá trị.

Kết hợp đúng đắn giữa định hướng phát triển và chính sách hỗ trợ

Trong giai đoạn 2026 - 2030, Ninh Bình định hướng xây dựng nền nông nghiệp sinh thái - hữu cơ - đa giá trị, lấy du lịch làm động lực phát triển theo các mục tiêu:

Mở rộng quy mô hữu cơ: Đầu tư hạ tầng thủy lợi để canh tác lúa hữu cơ theo mô hình ướt – khô xen kẽ, giảm phát thải khí nhà kính; khuyến khích phát triển rau, củ, quả, dược liệu hữu cơ, thủy sản hữu cơ.

Gắn nông nghiệp với du lịch trải nghiệm: Xây dựng các mô hình trang trại hữu cơ kết hợp du lịch cộng đồng; phát triển điểm tham quan, trải nghiệm tại các vùng chuyên canh lúa, rau, dược liệu; mở rộng mô hình “cánh đồng du lịch Tam Cốc – Tràng An” ra nhiều địa phương khác.

Xây dựng thương hiệu và thị trường: Hỗ trợ chứng nhận hữu cơ trong nước và quốc tế; phát triển nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý; quảng bá sản phẩm qua các hội chợ, kênh phân phối hiện đại, sàn thương mại điện tử.

Thu hút doanh nghiệp và công nghệ cao: Khuyến khích doanh nghiệp chế biến, bảo quản nông sản hữu cơ; hình thành khu nông nghiệp công nghệ cao, ứng dụng chuyển đổi số để quản lý sản xuất và truy xuất nguồn gốc.

Trên cơ sở định hướng chiến lược chung của toàn tỉnh và của từng lĩnh vực, rà soát đánh giá, điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, đánh giá hiệu quả các chính sách hỗ trợ nông nghiệp, phân tích cụ thể từng tiểu vùng kinh tế sinh thái của tỉnh, các sản phẩm chủ lực, đặc sản; Chính sách của tỉnh ngoài việc đầu tư đồng bộ vào hạ tầng sản xuất, công nghệ cao cho nông nghiệp, cần có những chính sách cụ thể, hấp dẫn cho phát triển nông nghiệp theo hướng hữu cơ, tuần hoàn, đa giá trị phục vụ du lịch, đề xuất một số chính sách:

(1) Chính sách hỗ trợ Canh tác lúa theo hướng hữu cơ (Hỗ trợ sản xuất hữu cơ, canh tác lúa giảm phát thải): Đầu tư hạ tầng thủy lợi đảm bảo canh tác ướt khô xen kẽ để giảm phát thải; hỗ trợ sử dụng giống đặc sản, chất lượng cao, sử dụng phân bón hữu cơ, sản xuất theo chuỗi liên kết.

(2) Chính sách hỗ trợ sản xuất rau, củ, quả hữu cơ phục vụ du lịch.

(3) Chính sách hỗ trợ sản xuất các sản phẩm đặc sản chứng nhận hữu cơ, mang thương hiệu, nhãn hiệu của tỉnh.