Nguy cơ bị loại khỏi thị trường

Từ cuối năm 2024 đến nay, Trung Quốc đã phát hiện sản phẩm sầu riêng Việt Nam bị nhiễm cadimi, vàng O. Hàng chục mã số vùng trồng của Việt Nam bị thu hồi, trong đó số lượng lớn tập trung tại tỉnh Tiền Giang.

Phía Hải quan Trung Quốc yêu cầu 100% lô sầu riêng Việt Nam phải có giấy kiểm nghiệm cadimi và vàng O mới được thông quan; nếu phát hiện tồn dư, mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói liên quan sẽ bị đình chỉ xuất khẩu.

Theo thống kê, sầu riêng quả tươi của Việt Nam đã xuất khẩu sang 22 quốc gia và vùng lãnh thổ. Sản phẩm đông lạnh đã xuất khẩu sang 23 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Thị trường tiêu thụ chính của Việt Nam là Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Hồng Kông (Trung Quốc), Nhật Bản và Hoa Kỳ…, trong đó, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn nhất.

Đáng chú ý, mới đây, Công ty CP Tập đoàn Vinacam vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ đề nghị xem xét xử lý thông tin cadimi trong phân bón DAP.

Nguồn: vinacam.com.vn

Văn bản nêu rõ, thời gian gần đây, sầu riêng đã trở thành tâm điểm chú ý của dư luận khi hàng nghìn container bị Trung Quốc trả lại do tồn dư cadimi vượt quá hàm lượng cho phép. Ngành hàng xuất khẩu tỷ đô này có nguy cơ bị “xóa sổ”. Nông dân và các doanh nghiệp phụ trợ đứng trước cảnh thua lỗ, phá sản nếu vấn đề này không sớm được xử lý triệt để.

Vinacam chỉ thẳng tên một loại phân bón DAP Hàn Quốc được nông dân ưa chuộng vì ưu điểm tan nhanh, thích hợp sử dụng cho rau màu, cây công nghiệp và cây ăn trái giá trị cao, đặc biệt là sầu riêng. Các vùng tiêu thụ lớn loại phân bón này là Tiền Giang, Long An, Đồng Tháp, Bình Dương, Đồng Nai...

Nhằm minh bạch hóa trách nhiệm và sớm tìm ra phương án xử lý triệt để vấn đề dư lượng cadimi trong sầu riêng cũng như các sản phẩm khác, Vinacam tiếp tục kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo cơ quan có trách nhiệm kiểm tra nhằm minh bạch hóa thông tin về quy trình xử lý phân bón DAP Hàn Quốc có hàm lượng cadimi vượt ngưỡng.

Tập đoàn này cũng kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các cơ quan chuyên môn khẩn trương kiểm định phòng ngừa dư lượng cadimi trên các loại nông sản khác, đặc biệt là nông sản xuất khẩu trên các vùng trồng có sử dụng nhiều DAP, cụ thể là DAP Hàn Quốc trong thời gian qua.

Bên cạnh đó, đề nghị các cơ quan chuyên môn có khuyến cáo để người dân có định hướng khi sử dụng những lô sầu riêng trả lại do hàm lượng cadimi cao.

Ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật.

Phát biểu tại Hội thảo “Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng” do Báo Tiền Phong tổ chức, ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, sau khi ký nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của nước ta đã tăng mạnh. Năm 2023 giá trị xuất khẩu trên 2 tỷ, năm 2024 kim ngạch xuất khẩu đạt trên 3,2 tỷ USD chiếm tới. Chiếm 45-47% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả.

Đối mặt với sự tăng trưởng quá nóng như này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có hội nghị lớn để cảnh báo về sự tăng trưởng và cảnh báo nhiều nguy cơ, rủi ro mà điều này có thể dẫn đến. Về câu chuyện cadimi, khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, từ Trung Quốc, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm: Tự nhiên gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Về vàng O, khi Trung Quốc bổ sung các quy định về vàng O là do phát hiện trên sầu riêng của Thái Lan. Chất này thường được sử dụng sau thu hoạch. Vì thế để đề phòng nguy cơ từ tất cả các quốc gia nên Trung Quốc áp dụng chung cho cả Việt Nam.

Về câu chuyện đặt ra vì sao Thái Lan phản ứng nhanh mà Việt Nam phản ứng chậm. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh: Ngay từ 9/1, khi quy định của Trung Quốc được thực thi, Cục đã gửi danh sách các phòng kiểm định sang cho bên Trung Quốc công nhận. Ngày 17/1 việc công nhận các phòng thí nghiệm của Việt Nam và Thái Lan được diễn ra cùng thời điểm. Từ thực tế việc sử dụng hóa chất do yêu cầu của đơn vị kinh doanh. Điều này là do người trồng, người kinh doanh chưa nhận thức rõ. Tuy nhiên, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã thông báo nghiêm cấm rộng rãi, từ đó đến nay chưa nhận được thêm thông báo nào về chất này.

Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đồng hành với người dân để xử lý việc đất nhiễm chất Cadimi, tuy nhiên việc này thì còn cần nhiều thời gian.

Ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, một trong nguyên nhân hết sức quan trọng giải thích cho việc tồn dư cadimi trên sầu riêng là do sử dụng phân bón quá nhiều trong quá trình chăm bón cho cây tại một số vùng. Sau đó chúng tôi nhận được nhiều đơn thư và vào cuộc điều tra tìm hiểu nguyên nhân, căn cứ trên những dữ liệu cụ thể sau khi tìm hiểu xong chúng tôi sẽ trao đổi thêm.

Việc đổ lỗi cho việc sử dụng phân DAP là chưa chính xác, vì việc sử dụng DAP trong miền Nam tương đối nhiều và được sử dụng trên nhiều loại cây khác, không riêng gì sầu riêng. Thêm vào đó, sự thay đổi PH trong đất cũng ảnh hưởng nhiều đến sự hoà tan cadimi, đặc biệt là khi nước rút PH giảm khi đó đúng vào vụ chúng ta làm trái thì dư lượng cadimi cũng sẽ cao hơn.

Hiện nay, số lượng nhập khẩu và sử dụng DAP Hàn Quốc chiếm 4%/tổng lượng DAP sử dụng tại Việt Nam. Việc khuyến khích sử dụng quá nhiều phân thô và hữu cơ có thực sự chính xác hay không. Trong hàng trăm mẫu kiểm tra phân bón tại miền Tây hiện nay thì chúng tôi rất ngạc nhiên khi phân bón hữu cơ chứa nhiều cadimi hơn các phân bón vô cơ khác.

Một ý kiến khác cho thấy phân hữu cơ có thể sử dụng nhiều nguyên liệu như bùn thải, nhiều chất trộn vào. Nếu chúng ta sử dụng đúng liều lượng thì không sao nhưng nếu sử dụng nhiều thì kim loại nặng có thể còn tồn đọng lại đó và trở thành dư lượng.

Về việc trong nhiều năm qua chúng ta cần có chợ đầu mối và kiểm dịch hải quan tại chỗ thì chúng tôi cũng đã tính đến nhưng chưa thực hiện do vấn đề phía Trung Quốc. Tuy nhiên, các doanh nghiệp không muốn kiểm tra nhiều mà chỉ muốn kiếm tra một lần để giảm thủ tục cho họ. Họ chỉ muốn làm một lần. Đó là lý do vì sao đến nay chưa thực hiện được mặc dù đã chuẩn bị máy móc.

Về kiểm soát mã số vùng trồng, trước đây chúng ta chưa có quy định nào về kiểm soát mã số vùng trồng. Đặc thù ở Việt Nam là sản xuất nhỏ lẻ và luật pháp cho phép đơn vị làm thương mại đứng ra mua hàng hoá từ nơi trồng rồi xuất khẩu.

Giải pháp để phát triển ngành hàng sầu riêng

sầu riêng quả tươi của Việt Nam đã xuất khẩu sang 22 quốc gia và vùng lãnh thổ. Sản phẩm đông lạnh đã xuất khẩu sang 23 quốc gia và vùng lãnh thổ. (Ảnh minh họa)

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng Việt Nam đạt 3,3 tỷ USD. Tổng diện tích sầu riêng của Việt Nam hiện nay khoảng 179.000 ha, sản lượng thu hoạch khoảng 1,6 triệu tấn. Riêng tỉnh Đắk Lắk có khoảng 38.000ha sản lượng 360.000 tấn.

Chia sẻ với báo chí, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Văn Hà cho biết, để phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững, vấn đề quan trọng nhất là cần bảo đảm lợi ích của các bên trong chuỗi liên kết; xây dựng mô hình mẫu để nhân rộng; kiểm tra mẫu trước khi thu hoạch, vùng trồng và năng lực của các cơ sở đóng gói để sàng lọc rủi ro, giảm gian lận trong sản xuất và kinh doanh sầu riêng. Bên cạnh đó, UBND tỉnh Đắk Lắk cũng thường xuyên chỉ đạo ngành chức năng và các địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn nhân dân canh tác sầu riêng theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, HACCP, ISO:22.000...; tích cực xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát tốt dư lượng chất cấm.

Tỉnh Đắk Lắk cũng đã kêu gọi, hỗ trợ doanh nghiệp tăng cường nâng cao năng lực cơ sở sơ chế, bảo quản đông lạnh, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại bảo đảm đáp ứng quy định của nước nhập khẩu; đẩy mạnh xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa nhà nông, doanh nghiệp và đơn vị xuất khẩu để bảo đảm quyền lợi cho các bên. Đồng thời thường xuyên kiểm tra, giám sát, hướng dẫn người dân vùng trồng, cơ sở đóng gói thực hiện đúng các quy định tại Nghị định thư về quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc...

Sau sáp nhập, tỉnh Lâm Đồng mới là một trong những địa phương có diện tích cây sầu riêng lớn nhất cả nước, với gần 44.000 ha.

Tính đến nay, toàn tỉnh Lâm Đồng có 43.960 ha sầu riêng, trong đó, hơn 22.000 ha trong thời kỳ kinh doanh, chiếm 50,2% tổng diện tích sầu riêng toàn tỉnh. Sản lượng niên vụ 2025 ước đạt khoảng 266.700 tấn, trong đó 85% sản lượng cung ứng cho thị trường để ăn tươi, 15% dành cho chế biến dạng bóc múi và cấp đông. Toàn tỉnh có 337 mã số vùng trồng sầu riêng xuất khẩu, với diện tích hơn 13.000 ha, chiếm 59,5% tổng diện tích kinh doanh.

Có 53 mã số cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu, 47 chuỗi liên kết sản xuất tiêu thụ sản phẩm với 1.678 hộ nông dân tham gia. Thời gian gần đây, Trung Quốc, thị trường xuất khẩu chính của sầu riêng Lâm Đồng đang siết chặt kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng (cadimi, chì) và chất cấm Vàng O (Auramine O), do đó nếu không kiểm soát tốt các yếu tố này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến uy tín và thương hiệu sầu riêng của địa phương.

Để khẳng định vị thế là trung tâm chuyên canh cây sầu riêng, tỉnh Lâm Đồng đã và đang triển khai nhiều biện pháp, giám sát chặt chẽ mã số các vùng trồng, cơ sở đóng gói và nâng cao chất lượng sản phẩm đáp ứng thị trường trong nước và xuất khẩu. Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, từ đầu năm đến nay, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh đã giám sát 134 mã số vùng trồng và 12 cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc; tham gia cùng Đoàn kiểm tra của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thực hiện giám sát 10 vùng trồng và hai cơ sở đóng gói; hỗ trợ đoàn chuyên gia Trung Quốc giám sát toàn diện hai vùng trồng và hai cơ sở đóng gói.

Nội dung giám sát bao gồm: Nhật ký canh tác, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, kiểm dịch thực vật… Kết quả cho thấy, các vùng trồng đã đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu, đủ điều kiện để duy trì mã số xuất khẩu sầu riêng sang thị trường Trung Quốc. Đối với việc kiểm soát chất lượng sản phẩm, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã lấy 234 mẫu sầu riêng để phân tích. Kết quả, có 4/78 mẫu nhiễm chì, nhưng không vượt quá ngưỡng giới hạn; 6/78 mẫu nhiễm Cadimi, trong đó một mẫu vượt ngưỡng (0,074/0,05 mg/kg); 6/78 mẫu nhiễm sinh vật gây hại.

Ngay sau khi có kết quả phân tích, Chi cục đã thông báo đến các vùng trồng bị nhiễm và yêu cầu thực hiện các biện pháp khắc phục, tuân thủ quy định của Việt Nam và thị trường nhập khẩu. Tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn nông dân sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật sử dụng trong danh mục được phép sử dụng tại Việt Nam; sử dụng theo nguyên tắc bốn đúng (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng thời điểm và đúng cách) và bảo đảm thời gian cách ly trước khi thu hoạch sản phẩm, không sử dụng các sản phẩm phân bón có chứa Cadimi và chì. Chi cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật đang lấy mẫu đất, nước để đánh giá thực trạng canh tác, xác định nguyên nhân chính của các vùng trồng nhiễm kim loại nặng và hướng dẫn biện pháp khắc phục.

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa (đeo kính) hướng dẫn nông dân lấy mẫu phân tích. (Ảnh: Báo Nông nghiệp và Môi trường)

Chia sẻ thông tin trên Báo Nông nghiệp và Môi trường, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa chuyên gia nông nghiệp cảnh báo: “Khi thiếu hụt các nguyên tố trung và vi lượng, cây sầu riêng sẽ hút các chất có sẵn trong đất một cách thụ động, trong đó có Cadimi. Nếu tích tụ lâu ngày, chất này có thể xâm nhập vào trái và vượt ngưỡng cho phép”.

Hiện nay, nhóm của Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa đang tiến hành thử nghiệm xử lý đất tại một số vùng trồng sầu riêng trọng điểm như Cai Lậy (Tiền Giang), Đăk Song, Gia Nghĩa (Đắk Nông). Phương pháp đang được nhóm ứng dụng gồm: Sử dụng các chất hấp phụ Cadimi, kiểm soát quy trình canh tác và liều lượng phân bón.

Kết quả thử nghiệm sẽ là cơ sở để đánh giá khả năng cải tạo đất, hướng tới đạt chuẩn an toàn, đặc biệt là tiêu chuẩn kỹ thuật của thị trường Trung Quốc, nơi tiêu thụ lớn nhất của sầu riêng Việt Nam hiện nay.

Theo các chuyên gia, trước mắt ưu tiên hàng đầu là tập trung cải tạo đất để giảm khả năng hấp thu Cadimi của cây trồng. Các biện pháp cụ thể bao gồm: Nâng pH đất bằng vôi hoặc các chất cải tạo phù hợp. Sử dụng chất kết tủa hoặc hấp phụ kim loại nặng. Trồng luân canh các loại cây có khả năng hút Cadimi như một giải pháp sinh học tạm thời.

Ngành chức năng cũng khuyến nghị nông dân chuyển đổi tạm sang trồng cây ngắn ngày có sinh khối lớn để phục hồi đất, hạn chế canh tác chính thức sầu riêng trong giai đoạn nhạy cảm.

Về lâu dài, giải pháp cốt lõi là thay đổi tập quán canh tác, đặc biệt trong việc sử dụng phân bón chưa hợp lý. Cơ quan chuyên môn sẽ tăng cường công tác tập huấn kỹ thuật, giúp nông dân lựa chọn đúng loại phân bón, bón đúng liều lượng, hạn chế tối đa tích tụ kim loại nặng trong đất.

Ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật.

Cadimi là kim loại nặng có thể tồn tại lâu dài trong đất, nước tưới, phân bón. Nếu tích lũy quá mức, cây trồng sẽ hấp thụ và tồn dư trong trái, gây mất an toàn thực phẩm và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín xuất khẩu. Thời gian qua, một số lô sầu riêng của Việt Nam bị phía Trung Quốc phát hiện tồn dư hàm lượng kim loại nặng, dẫn đến cảnh báo, làm gián đoạn giao thương và gây thiệt hại cho nông dân, doanh nghiệp.

Cục trưởng Huỳnh Tấn Đạt cho biết, bản đồ Cadimi sẽ được xây dựng từ việc lấy mẫu đất, nước tưới và phân bón trên diện rộng ở các vùng trồng, phân tích tại phòng thí nghiệm đạt chuẩn, sau đó tổng hợp dữ liệu để xác định “điểm nóng” ô nhiễm. Toàn bộ kết quả sẽ được số hóa, tích hợp vào hệ thống quản lý vùng trồng, giúp cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân dễ dàng truy cập và chủ động phòng ngừa rủi ro.

Tại nhiều quốc gia xuất khẩu trái cây lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, bản đồ đất nông nghiệp tích hợp thông tin về dinh dưỡng, kim loại nặng và chất tồn dư đã trở thành công cụ quản lý rủi ro hiệu quả. Ở Đông Nam Á, Thái Lan, nước có sản lượng sầu riêng xuất khẩu hàng đầu, đã triển khai hệ thống giám sát đất nông nghiệp từ nhiều năm trước tại các tỉnh trọng điểm như Chanthaburi, Rayong và Trat.

Cơ quan quản lý Thái Lan định kỳ lấy mẫu đất, nước, phân bón để kiểm tra hàm lượng kim loại nặng, lập bản đồ số công khai cho doanh nghiệp và nông dân truy cập. Với những vùng có nguy cơ cao, họ áp dụng “cách ly kỹ thuật”, chỉ cho phép xuất khẩu khi sản phẩm đạt chuẩn an toàn thực phẩm. Chính sách này đã giúp Thái Lan giảm thiểu rủi ro bị trả hàng và duy trì nguồn cung ổn định cho thị trường quốc tế.

“Việc lập bản đồ Cadimi không chỉ để quản lý chặt chất lượng từ gốc mà còn giúp ngành sầu riêng chủ động đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường, hạn chế tối đa nguy cơ bị cảnh báo kỹ thuật,” ông Huỳnh Tấn Đạt nhấn mạnh.

Theo kế hoạch, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật sẽ khảo sát trước ở các vùng trồng sầu riêng trọng điểm. Qua quan sát, khu vực miền Đông Nam bộ và Tây Nguyên chưa ghi nhận nhiều cảnh báo, nên dữ liệu sẽ được tập trung thu thập tại một số vùng còn lại, chẳng hạn Đồng bằng sông Cửu Long. Sau khi hoàn thiện, hệ thống bản đồ sẽ được mở rộng và cập nhật thường xuyên.

Song song với lập bản đồ Cadimi, các mô hình cải tạo đất nhằm giảm hàm lượng kim loại nặng sẽ được áp dụng, như sử dụng phân bón hữu cơ, bổ sung vôi để nâng pH đất, hoặc áp dụng chế phẩm sinh học giúp hạn chế cây hấp thụ Cadimi. Giải pháp này sẽ gắn liền với quy hoạch lại vùng trồng, đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng đều và an toàn từ khâu sản xuất đến xuất khẩu.

Xây dựng bản đồ Cadimi giúp doanh nghiệp và nông dân chủ động phòng ngừa rủi ro Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết, bản đồ Cadimi sẽ được xây dựng từ việc lấy ...

Canh tác hữu cơ góp phần làm giảm tác động ô nhiễm Cadimi Canh tác hữu cơ bảo vệ đất khỏi thoái hóa, giúp hệ vi sinh vật trong đất duy trì cân bằng, đồng thời làm giảm ...