Toàn cảnh Quần thể Danh thắng Tam Chúc.

Quần thể Danh thắng Tam Chúc tọa lạc tại phường Tam Chúc, tỉnh Ninh Bình, cách Quần thể Chùa Hương khoảng 4 km. Đây là một khu vực có cảnh quan karst đá vôi nhiệt đới ẩm, có ý nghĩa địa chất nổi bật, tương tự như ở Tràng An. Sự phát triển địa hình qua hơn 5 triệu năm đã hình thành nên một cảnh quan có vẻ đẹp nguyên sơ, lộng lẫy với các giá trị thẩm mỹ nổi bật, một sự hòa quyện các ngọn núi tháp vách bao, được phủ lên bởi thảm rừng, các bồn trũng, hang động và suối ngầm. Quần thể cũng mang yếu tố đại diện cho các quá trình sinh thái và sinh vật, là môi trường sống của quần thể Voọc mông trắng, một trong những loài linh trưởng quý hiếm nhất thế giới với số lượng lên đến hơn 400 cá thể.

Ngoài ra, các nghiên cứu khảo cổ học cho thấy Tam Chúc là nơi cư trú của người Việt cổ, chịu ảnh hưởng của văn hóa Hòa Bình cách đây từ 20.000 đến 30.000 năm. Kết quả khai quật tại hang Đội 4 đã phát hiện mộ song táng ở tư thế nằm co bó gối có niên đại khoảng 1 vạn năm, đây là một trong 10 di tích văn hóa Hòa Bình có niên đại sớm nhất ở Việt Nam và Đông Nam Á. Khu vực này cũng là nơi lưu giữ những dấu tích về sự hình thành và phát triển của Phật giáo, đặc biệt gắn liền với Thiền sư Nguyễn Minh Không thời nhà Lý và Phật hoàng Trần Nhân Tông.

Chùa Cổ Lễ, tên chữ là Thần Quang tự, thuộc xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình, được khởi dựng từ thời Lý (thế kỷ XII) gắn liền với công lao của Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không. Tuy nhiên, công trình hiện nay là sản phẩm do Hòa thượng Phạm Quang Tuyên kiến tạo vào đầu thế kỷ XX.

Chùa Cổ Lễ.

Điểm đặc biệt của ngôi chùa này là công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc truyền thống phương Đông với kiến trúc Gothic phương Tây, thể hiện sự giao hòa giữa Phật giáo và Thiên Chúa giáo. Chùa Cổ Lễ còn là nơi thờ phụng hai cha con Tiến sĩ Đào Toàn Bân và Trạng nguyên Đào Sư Tích, những người có công trong việc xây dựng quê hương và đặt nền móng cho truyền thống hiếu học của vùng đất này. Lễ hội Chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến 16 tháng 9 âm lịch hằng năm nhằm kỷ niệm ngày sinh của Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không. Trải qua nhiều biến cố, công trình vẫn được gìn giữ gần như nguyên trạng, trở thành một kiệt tác kiến trúc Đông - Tây vô cùng quý hiếm.

Việc xếp hạng hai di tích này không chỉ khẳng định những giá trị đặc sắc về văn hóa, lịch sử và kiến trúc của các di tích mà còn mở ra nhiều cơ hội cho việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản, phát triển du lịch bền vững tại địa phương. Với hai di tích vừa được công nhận, đến thời điểm này, tỉnh Ninh Bình tự hào có 10 di tích quốc gia đặc biệt.