[Longform] Đưa nấm hữu cơ đi những con đường tử tế

Theo lời mời của Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam, chúng tôi đến tham quan trang trại sản xuất nấm hữu cơ của Công ty Cổ phần Nấm Tốt Nameco tại xã Hương Cần, huyện Thanh Sơn, Phú Thọ.

Trời đầu tháng 5 nắng gắt, oi bức khiến hành trình di chuyển trở nên khá mệt. Thế nhưng, ngay từ những phút đầu trò chuyện với anh Mai Văn Hưng, Tổng Giám đốc Công ty, chúng tôi đã cảm nhận được nguồn năng lượng tươi mới lan tỏa. Từ ánh mắt, giọng nói đến cách kể chuyện, anh Hưng khiến người nghe cảm nhận rõ: “Nấm không chỉ là thực phẩm, mà là một mạch sống âm thầm, nuôi dưỡng đất và con người”.

Một ngày hè năm 2013, anh Mai Văn Hưng - kỹ sư điện tử viễn thông, tốt nghiệp Đại học Bách khoa Hà Nội nghe người em của bạn thân than vãn: “Mùa hè chẳng tìm đâu ra nấm Việt để bán”. Câu nói tưởng như vu vơ ấy lại gieo vào anh một nỗi băn khoăn dai dẳng. Lúc đó anh cho rằng điều này quá vô lý vì ở chợ bán rất nhiều nấm.

Thế là một hành trình bắt đầu. Anh Hưng xuất phát từ Hà Nội lúc 2 giờ sáng, rong ruổi qua 7 tỉnh, thành phố, từ Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Ninh, chiều hôm sau mới về đến Hà Nội, nhưng chỉ gom được 5kg nấm sò trắng. Anh nhận ra “thị trường nấm nước ta đang tràn đầy hàng ngoại nhập. Còn nấm bản địa, nấm trồng trong nước lại cực kỳ khan hiếm”.

“Một đất nước nông nghiệp mà không thể sản xuất nổi một cọng nấm sạch quanh năm ư?” Điều này đã thôi thúc anh tìm mọi con đường để chủ động sản xuất được nấm sạch.

Năm 2014, anh Hưng thành lập Công ty Cổ phần Nấm Tốt (Nameco), khởi nghiệp với 1 trang trại rộng 4.600m² tại Yên Bài, Ba Vì, Hà Nội. Khi đó, nhân sự chỉ vỏn vẹn 8 người, doanh thu dừng lại ở mức vài trăm triệu đồng mỗi năm. Nhưng đó là nền móng đầu tiên để từng bước hình thành một hệ sinh thái sản xuất nấm sạch bài bản, nghiêm túc.

Giai đoạn 2017 - 2020 đánh dấu bước chuyển mình mạnh mẽ của Nameco. Công ty nghiên cứu, phân lập thành công hơn 10 chủng giống nấm, làm chủ hoàn toàn công nghệ trồng nấm quy mô công nghiệp. Nhà máy sản xuất nấm của công ty mở rộng lên 12.000m², đã được tích hợp các công nghệ nuôi trồng nấm từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, đầu tư thêm dây chuyền sấy lạnh, chiết xuất dịch nấm.

Ngoài nhà máy, công ty còn 5 điểm khai thác vệ tinh, đảm bảo sản lượng để cung cấp cho các đại lý tại 30 tỉnh, thành trên cả nước.

Chia sẻ về lý do lựa chọn đặt nhà máy tại xã Hương Cần, anh Hưng lý giải: “Chúng tôi lựa chọn phát triển nhà máy tại xã Hương Cần một phần vì nơi đây có diện tích rừng trồng lớn, phụ phẩm lâm nghiệp phát sinh nhiều, là nguồn nguyên liệu giá rẻ, dồi dào để làm giá thể trồng nấm”.

“Hiện nay, sau khi khai thác gỗ, bà con tại địa phương chủ yếu xử lý các phụ phẩm lâm nghiệp như gỗ chết, gỗ mục, cành nhánh và vỏ cây bằng cách đốt trực tiếp, vừa lãng phí vừa gây khói bụi. Do đó, doanh nghiệp đã đứng ra bao tiêu, thu mua các phụ phẩm này về làm giá thể”, anh Hưng nói thêm.

Con đường sản xuất nấm hữu cơ không phải lúc nào cũng trải đầy hoa hồng. Khó khăn lớn nhất hiện nay, theo anh Hưng, là vấn đề vốn. “Nguyên liệu của chúng tôi là phế phẩm nông lâm nghiệp nên rất khó được định giá cao, từ đó hạn chế khả năng tiếp cận vốn tín dụng, đặc biệt là các gói tín dụng xanh”.

Bên cạnh đó, thời gian bảo quản ngắn, khiến sản phẩm dễ hỏng nếu không tiêu thụ nhanh, chỉ khoảng 7 - 12 ngày trong điều kiện 3 - 80C. Trong khi đó, nấm nhập khẩu có thể bảo quản 30 - 45 ngày, dễ dàng chiếm lĩnh thị trường, thậm chí đội lốt hàng Việt Nam.

Đồng thời, nhận thức của người tiêu dùng về nấm hữu cơ còn thấp, càng khiến doanh nghiệp thêm áp lực truyền thông, định vị sản phẩm.

Để vượt qua rào cản, Nameco quyết “đưa nấm hữu cơ đi những con đường tử tế”, tập trung vào đầu tư vào chế biến sâu, phải đi vào chế biến nấm thành dược liệu, mỹ phẩm… hay thậm chí là bộ kit trồng nấm hữu làm quà tặng cho học sinh.

“Chúng tôi đang sản xuất bộ kit trồng nấm hữu cơ tại nhà để đưa vào trường học, làm quà tặng cho học sinh, điều này vừa mang tính giáo dục, vừa lan tỏa tư duy sống xanh”, anh Hưng tự hào khoe.

Anh Hưng tin rằng, sản xuất nấm hữu cơ ở nước ta hoàn toàn có thể lớn mạnh hơn nhiều, nhưng cần phải quy hoạch bài bản. Anh dẫn chứng bài học từ vùng trồng nấm của tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc cho thấy, nếu được đầu tư bài bản, ngành nấm không chỉ là hướng đi tiềm năng, mà còn có thể đưa Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất nấm hữu cơ hàng đầu châu Á.

Hành trình của Nameco là minh chứng cho một giấc mơ xanh được nuôi dưỡng bằng đam mê, khoa học và lòng kiên định. Mô hình nấm hữu cơ không chỉ gợi mở hướng phát triển kinh tế tuần hoàn, mà còn là biểu tượng của một tư duy nông nghiệp tử tế, bắt đầu từ việc trân trọng từng bó rơm, từng tấc đất, từng điều nhỏ bé.